Giáo án Lịch sử 10 Bài 28: Xây dựng và phát triển nhà nước độc lập thống nhất (Từ thế kỷ X đến đầu thế kỉ XV)

Chương IV
Việt Nam từ thế kỉ X đến thế kỉ XV
Bài 28
Xây dựng và phát triển nhà nước độc lập
thống nhất 
(Từ thế kỷ X đến đầu thế kỉ XV)
I. Mục tiêu bài học
1. Kiến thức
Giúp HS hiểu
- Quá trình xây dựng và hoàn chỉnh nhà nước phong kiến Việt Nam diễn ra trong một thời gian lâu dài trên một lãnh thổ thống nhất.
- Nhà nước phong kiến Việt Nam được tổ chức theo chế độ quân chủ Trung ương tập quyền, có pháp luật, quân đội và có chính sách đối nội, đối ngoại đầy đủ, tự chủ và độc lập.
- Trên bước đường phát triển, mặc dù tính giai cấp ngày càng gia tăng, nhà nước phong kiến Việt Nam vẫn giữ được mối quan hệ gần gũi với nhân dân.
2. Tư tưởng, tình cảm.
- Bồi dưỡng ý thức độc lập dân tộc, bảo vệ sự thống nhất nước nhà.
- Bồi dưỡng niềm tự hào dân tộc.
3. Kỹ năng.
- Rèn luyện kỹ năng phân tích so sánh.
II. Thiết bị, tài liệu dạy - học.
- Bản đồ Việt Nam
- Tranh ảnh Văn Miếu, Nhà nớc
- Một số tư liệu về Nhà nước các triều Lý, Trần, Lê, Sở.
III. Tiến trình tổ chức dạy - học
1. Kiểm tra bài cũ
Tóm tắt diễn biễn qua đó nêu nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của chiến thắng Bạch Đằng?
2. Mở bài.
- Thế kỷ X đã mở đầu thời đại phong kiến độc lập của dân tộc Việt Nam từ thế kỷ X -> XV trên cơ sở một lãnh thổ thống nhất nhà nước quân chủ chuyên chế phong kiến được thành lập và từng bước phát triển, hoàn thiện đạt đến đỉnh cao. Để hiểu được quá trình hình thành và phát triển của nhà nước phong kiến Việt Nam, chúng ta cùng tìm hiểu bài 28.
3. Tổ chức dạy và học
Hoạt động của thầy và trò.
Kiến thức học sinh cần
 nắm vững
 Hoạt động: Cả lớp - cá nhân
Trước hết GV nhắc lại ý nghĩa của chiến thắng Bạch Đằng 938 mở ra một thời kỳ độc lập tự chủ lâu dài cho dân tộc. Song sau hơn 1000 năm Bắc thuộc nhiều yêu cầu lịch sử được đặt ra mà trước mắt là phải giữ vững an ninh và thống nhất đất nước. Đánh lại các cuộc xâm lược của nước ngoài, bảo vệ nền độc lập, tự chủ của tổ quốc, để đáp ứng những yêu cầu đó - năm 939 Ngô Quyền xưng vương.
 Ngô Quyền xưng vương đã bỏ chức tiết độ sứ, xây dựng cung điện, triều đình, đặt chiếu quan nghi lễ theo chế độ quân chủ.
- GV phát vấn: Việc Ngô quyền xưng vương xây dựng một chính quyền mới có ý nghĩa gì?
- HS trả lời.
- GV chốt ý: Năm 905 Khúc Thừa Dụ đã lãnh đạo nhân dân đánh bại Tiết độ sứ nhà Đường và giành lấy chính quyền, song thiết chế chính trị vẫn tổ chức. Nhà Ngô suy vọng, “loạn 12 sứ quân” diễn ra, đất nước bị chia cắt. Năm 968 sau khi dẹp “loạn 12 sứ quân” - Đinh Bộ Lĩnh đã xưng đế, đặt tên nước là Đại Cồ Việt.
- GV: Vậy em hiểu gì về quốc hiệu “Đại Cồ Việt” và tình hình nước ta thời đó?
- Gọi HS trả lời.
- GV nhận xét và chốt ý: Vào cuối thời Đinh, nội bộ nước ta lục đục, vua mới còn nhỏ (Đinh Toàn 6 tuổi), lợi dụng tình hình đó quân Tống đem quân xâm lược nước ta: Trước nguy cơ bị xâm lược, Thái hậu Dương Thị đã đặt quyền lợi dân tộc trên quyền lợi dòng họ, lấy áo long cổn vắt lên mình Lê Hoàn và chính mời Thập đạo tướng quân Lê Hoàn lên làm vua. Để có điều kiện lãnh đạo chống Tống, nhà Tiền Lê thành lập.
- GV: Em có nhận xét gì về tổ chức nhà nước thời Đinh, Tiền Lê?
+ Thời Đinh, Tiền Lê: Dưới vua có 3 ban chính quyền trung ương kiểm soát được lãnh đạo ở địa phương.
HS suy nghĩ trả lời
- GV nhận xét. kết luận: Thời Đinh, Tiền Lê nhà nước quân chủ chuyên chế chính thức được thành lập.
- GV giải thích khái niệm quân chủ chuyên chế: Vua đứng đầu nắm mọi quyền hành. Tuy nhiên mức độ chuyên chế ở mọi triều đại, mỗi nước khác nhau.
- GV thuyết trình về sự sụp đổ của nhà Lê và sự thành lập của nhà Lý, và những ý nghĩa trọng đại của các thời vua thời Lý. 
HS nghe và ghi nhớ
- GV có thể đàm thoại với học sinh về Lý Công Uẩn, trích đọc chiếu dời đô và đổi quốc hiệu Đại Việt => Sự tồn tại của kinh đô Thăng Long, sự lớn mạnh trường tồn của nước Đại Việt chứng tỏ những việc làm của những ông vua đầu thời Lý thực sự có ý nghĩa trọng đại về lịch sử. Đã mở ra một thời kỳ phát triển mới của dân tộc, thời kỳ phát triển và hoàn chỉnh của nhà nước phong kiến Việt Nam.
- Trước hết GV khái quát để học sinh thấy được sự thay đổi các triều đại, từ Lý sang Trần, từ Trần sang Hồ để HS thấy được thứ tự các triều đại phong kiến Việt Nam.
- HS nghe - ghi nhớ
GV yêu cầu học sinh đọc SGK để thấy được cách tổ chức bộ máy chính quyền trung ương thời Lý - > Trần - > Hồ được tổ chức như thế nào
- HS theo dõi SGK trả lời câu hỏi:
- GV nghe học sinh trả lời, bổ sung kết luận kết hợp với sơ đồ đơn giản lên bảng.
- HS theo dõi, vẽ sơ đồ vào vở
- GV giảng tiếp:
+ Vua: Có quyền ngày càng cao
+ Giúp vua trị nước có tể tướng và các đại thần.
+ Sảnh, viện, đài là các cơ quan Trung ương (Liên hệ với các cơ quan trung ương ngày nay). Các cơ quan trung ương bao gồm:
 Môn hạ sảnh
 Thượng thư sảnh
	Hàn Lâm Viên
	Quốc sử viện
	Ngự sử đài
Học sinh tiếp tục trình bày tổ chức chính quyền địa phương.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận.
- Chính quyền địa phương:
+ Chia thành lộ, tránh do hoàng thân quốc thích cai quản.
+ Dưới là: Phủ, huyện, châu do quan lại của triều đình trông coi.
+ Thời Trần đứng đầu các xã là xã quan (Nhà nước quản lý thời cấp xã)
- GV: Em có nhận xét gì về tổ chức bộ máy nhà nước thời Lý => Trần => Hồ ?
- HS: Suy nghĩ trả lời
- GV bổ sung, kết luận
 Thể chế chung là quân chủ chuyên chế song chuyên chế còn có mức độ vì dưới vua còn có tể tướng và các quan đại thần.
Đứng đầu các lộ (tỉnh) chỉ có một vài chức quan, cấp phủ huyện, châu cũng chỉ có một chức quan to. Bộ máy chính quyền gọn nhẹ, không cồng kềnh.
- GV yêu cầu cả lớp đọc SGK để thấy được chính sách đối nội, đối ngoại cơ bản của các triều đại phong kiến.
- HS theo dõi SGK phát biểu những chính sách đối nội, đối ngoại của nhà nớc.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận
GV cụ thể hoá một số chính sách đối nội của nhà nước: Chăm lo đê điều khuyến khích sản xuất nông nghiệp, gả con gái cho các tù trưởng miền núi.
1. Bước đầu xây dựng nhà nước. Thời Ngô - Đinh – Tiền Lê.
- Năm 938, chiến thắng Bạch Đằng giành thắng lợi, đem lại ý nghĩa to lớn. Sau chiến thắng này, Ngô Quyền đã quyết định xưng vương => Đây là sự khác biệt so với họ Khúc và họ Dương.
- Sau khi nhà Ngô sụp đổ, “loạn 12 sứ quân” diễn ra, đất nước bị chia cắt. Năm 968 sau khi dẹp “loạn 12 sứ quân” - Đinh Bộ Lĩnh đã xưng đế, đặt tên nước là Đại Cồ Việt.
- Vào cuối thời Đinh, quân Tống đem xâm lược nước ta. Trước tình hình đó, để có điều kiện lãnh đạo chống Tống, nhà Tiền Lê thành lập.
- Tổ chức nhà nước thời Đinh – Tiền Lê: là nhà nước quân chủ chuyên chế.
+ Quân chủ chuyên chế: là nhà nước đứng đầu là vua, vua nắm mọi quyền hành trong tay.
2. Nhà nước Đại Việt thời Lý – Trần – Hồ.
- Năm 1010 Lý Công Uẩn dời đô về Thăng Long => Mở ra một thời kì phát triển mới của dân tộc, thời kì phát triển và hoàn chỉnh nhà nước phong kiến Việt Nam.
- Tổ chức nhà nước thời Lí – Trần: Vua đứng đầu đất nước, nắm mọi quyền hành cao nhất về chính trị, luật pháp, quân sự, nghi lễ, đối ngoại. Dưới vua có Tể tướng, các đại thần, các chức hành khiển, các cơ quan hành hính.
- Luật pháp: Ban hành bộ luật Hình thư – bộ luật thành văn đầu tiên của nước ta. Thời Trần có bộ Hình luật riêng.
- Quân đội: Được tổ chức quy củ.
3. Đoàn kết dân tộc. Chính sách ngoại giao
- Các triều đại Đinh – Tiền Lê, Lý, Trần đã sớm ý thức được yêu cầu đoàn kết dân tộc để củng cố khối đoàn kết dân tộc, giữ vững biên cương của Tổ quốc.
- Các triều đại cũng có chính sách ngoại giao độc lập, tự chủ.
4. Củng cố.
- Các giai đoạn hình thành, phát triển và hoàn thiện của bộm áy nhà nớc quân chủ chuyên chế phong kiến Việt Nam.
5. Dặn dò.
- HS học bài và trả lời các câu hỏi trong SGK.