Chuyên đề: Ngục trung nhật kí - Đề 6

 Chuyên đề 9: NGỤC TRUNG NHẬT KÍ 
Đề 6: Đọc Nhật kí trong tù của Hồ Chủ Tịch, nhà thơ Hoàng Trung Thông viết: 
“Tôi đọc trăm bài trăm ý đẹp 
Ánh đèn tỏa rạng mái đầu xanh 
Vần thơ của Bác vần thơ thép 
Mà vẫn mênh mông bát ngát tình” 
Em hiểu bốn câu thơ trên như thế nào? Chọn và phân tích những câu thơ tiêu biểu trong “Nhật 
kí trong tù”để làm sáng tỏ ý thơ trên. 
* Bài làm 
 Giản dị và thực tế như cuộc sống đời thường, thơ văn Bác đi vào lòng người rất nhẹ nhàng, 
sâu sắc, mà khi đọc ta không thể nào quên; cũng như bao nhà thơ, nhà văn khác, khi đọc “Nhật kí 
trong tù”, nhà thơ Hoàng Trung Thông đã thực sự rung động trước cái hay, cái đẹp của từng bài thơ, 
lời thơ, ý thơ, để rồi cảm xúc trào dâng, ông viết: 
“Tôi đọc trăm bài trăm ý đẹp 
Ánh đèn tỏa rạng mái đầu xanh 
Vần thơ của Bác vần thơ thép 
Mà vẫn mênh mang bát ngát tình” 
 Nhà thơ Xuân Diệu khi đọc “Nhật kí trong tù” của Bác Hồ có lần đã nói: Càng đọc càng 
hay, càng kính trọng người tù – Hồ Chí Minh Với Hoàng Trung Thông thì “trăm bài trăm ý đẹp” 
nghĩa là “Nhật kí trong tù” bài nào cũng “đẹp”. Không phải cái đẹp lặp lại, mà mỗi bài mỗi vẻ khác 
nhau. Tất cả đều đẹp. Tác giả lại viết “ánh đèn tỏa rạng mái đầu xanh”. Ta nên hiểu “ánh đèn tỏa 
rạng” ở đây như thế nào? Phải chăng ý nhà thơ muốn nói: “ánh đèn” chính là thơ Bác; thơ Bác như 
“ánh đèn” đã “tỏa rạng”, giúp cho ta hiểu thêm về Bác – một con người vĩ đại và dạy ta biết cách 
“làm người”. 
 Bởi vì: 
“Vần thơ của Bác vần thơ thép 
Mà vẫn mênh mông bát ngát tình” 
 Nhà thơ nói đó là những “vần thơ thép”; những vần thơ mang “chất thép” của con người 
cộng sản Hồ Chí Minh. “Thép” ở đây là ý chí, là nghị lực, là dũng khí lớn để vượt qua hoàn cảnh và 
khắc phục hoàn cảnh của một con người vĩ đại. Nhưng dù là “thơ thép” nhưng tình vẫn “bát ngát 
mênh mông”. Đó mới là điều Hoàng Trung Thông cần nói và đã nói. 
 Có ý kiến cho rằng: linh hồn trong “Nhật kí trong tù” là vẻ đẹp tâm hồn của con người Hồ 
Chí Minh – Người cộng sản. Tâm hồn của một con người đích thực thì bao giờ cũng vượt lên trên 
mọi gian khổ, khó khăn để khẳng định chính mình: 
Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ 
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không 
Cô em xóm núi xay ngô tối 
Xay hết lò than đã rực hồng 
(Chiều tối) 
 Cũng phải nói ngay rằng, đây là một cảnh thực; là cảnh Bác đã phác họa trên đường bị giải, 
khi trời chiều đã bảng lảng; trên trời một cánh chim cô đơn đang bay mỏi mệt mà không biết sẽ đậu 
chốn nào “về rừng tìm chốn ngủ” và “từng chòm mây, trôi nhẹ” che mặt trời cũng sẽ tìm chỗ dừng 
chân (phía cuối trời!). Vậy là con chim còn có đích để mà dừng (“Về rừng) còn con người ở đây thì 
sao? Giữa cảnh âm u mịt mùng của rừng núi hiểm trở không một phút được dừng chân. Tất cả chỉ 
còn là sự mỏi mệt, vội vã, sự uể oải đầy nặng nhọc. Tưởng như tất cả cảnh vật đã rất buồn và chìm 
đi trong bóng tối khi mà người tù cũng đã mỏi mệt. Nhưng không, chỉ bằng một từ “hồng” nhà thơ 
đã xóa sạch đi đêm tối bao trùm và ánh sáng màu hồng đã bao phủ toàn bộ bài thơ. Tất cả sự mỏi 
mệt, vội vã, sự nặng nhọc mà tác giả đã diễn tả ở trên không còn nữa; thay vào đó là niềm vui, là sự 
hân hoan hướng về phía ánh sáng nơi có “ Cô em xóm núi xay ngô tối”.Phải chăng đấy còn là sự 
khao khát của con người xa quê, hướng về cuộc sống và sự sinh hoạt bình thường mà đầm ấm của 
gia đình.Với câu cuối cùng, tất cả còn lại chỉ là một màu hồng; màu hồng làm sáng không gian, soi 
rõ hình ảnh của”cô em xóm núi” đang miệt mài lao động, phải chăng, đó cũng là màu hồng của tư 
tưởng Bác, là cái tình mênh mông, bát ngát mà Bác dành cho con người, cho cảnh vật. 
 Gà gáy một lần đêm chửa tan 
 Chòm sao đưa nguyệt vượt lên ngàn 
 Người đi cất bước trên đường thẳm 
 Rát mặt đêm thu, trận gió hàn 
 (Khổ I, Giải đi sớm) 
 Có người cho rằng ở khổ I này, cảnh vật và con người đối nhau. Đúng như thế. Nhưng tuy 
đối nhau mà sự hòa hợp giữa tâm hồn rất đẹp, rất sáng của người tù với thiên nhiên lại thêm phần 
đẹp và ảo hơn. Trong hoàn cảnh khắc nghiệt ấy, lòng lạc quan cách mạng vừa là phương thức để tồn 
tại, để vượt qua, vừa để khắc phục mọi hoàn cảnh. Đó là điều tất yếu, song cái chính vẫn là ở tâm 
hồn con người, ở ý nghĩa, ở niềm tin. Nói như Hoài Thanh đó là “ Cảnh ban mai tràn đầy khí thế “. 
 Phương Đông màu trắng chuyển sang hồng 
 Bóng tối đêm tàn quét sạch không 
 Hơi ấm bao la trùm vũ trụ 
 Người đi thi hứng bỗng thêm nồng. 
 Nếu như không có một niềm tin sắt đá vào một tương lai tươi sáng, thử hỏi làm sao Bác có 
thể có được những giọng thơ tràn đầy hào khí đến thế ? 
 Trong bài “cảnh chiều hôm”, ý thơ chuyển sang một đề tài, một khía cạnh khác, nhưng cái 
chất “thép” và “tình” đặc biệt”bát ngát mênh mông” của Người vẫn không hề thay đổi: 
 Hoa hồng nở, hoa hồng lại rụng 
 Hoa tàn, hoa nở cũng vô tình 
 Hương hoa bay thấu vào trong ngục 
 Kể với tù nhân nỗi bất bình 
 Bài thơ nói rất thực về sự việc “ hoa hồng nở, hoa hồng lại rụng”.Vậy đấy! đẹp như hoa 
hồng mà nở rồi cuối cùng cũng phải tàn. Đó chẳng phải là sự vô tình của thiên nhiên? Nhưng đâu 
chỉ là thiên nhiên vô tình. Chất “thép” nằm ở chỗ nhận ra và phê phán thói vô tình này. Và sự bất 
bình của chút hương hoa chỉ có thể đem giải bày cùng người tù – người cộng sản vĩ đại, một nghệ 
sĩ, một nhà thơ. Âu đó cũng là cái tình của Bác với hoa với nhân loại đau khổ vậy. 
 Người xưa có câu: “ Khi lo, lo trước thiên hạ, Khi vui, vui sau thiên hạ”. Hồ Chí Minh cũng 
vậy, Người buồn với nỗi buồn của người đời. Người che chở cho cả “ nhân loại cần lao”. 
 Ôi lòng Bác vậy cứ thương ta 
 Thương cuộc đời chung thương cỏ hoa 
 Chỉ biết quên mình cho hết thảy 
 Như dòng sông đỏ nặng phù sa 
 Một tâm hồn, một con người, một cuộc đời luôn yêu tất cả, chỉ quên mình. Đó là con người 
vĩ đại,sống hết mình, vì con người; vì vậy, khi làm thơ, dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt, thơ Bác 
vẫn là “vần thơ thép “, “Mà vẫn mênh mông bát ngát tình”. 
* * *