Bí quyết làm bài thi tốt nghiệp môn Văn

KỸ NĂNG LÀM VĂN NGHỊ LUẬN
----------–&—----------
DÀN Ý CHUNG VỀ NGHỊ LUÂN XÃ HỘI:
 NghÞ luËn x· héi trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 12 yªu cÇu häc sinh béc lé t­ duy, quan ®iÓm, chÝnh kiÕn cña m×nh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mµ løa tuæi s¾p b­íc vµo ®êi c¸c em quan t©m vµ cÇn quan t©m. §ã lµ vÊn ®Ò t­ t­ëng, lèi s«ng, ®¹o lý vµ ®Æc biÖt lµ c¸c hiÖn t­îng x¶y ra trong x· héi thêi hiÖn t¹i.Do ®ã häc sinh ph¶i biÕt quan t©m vµ tá th¸i ®é tr­íc c¸c vÊn ®Ò x· héi, vÊn ®Ò lèi s«ng vµ lý t­ëng cña thanh niªn trong x· héi hiÖn nay.
Yêu cầu đối với học sinh:
Có khả năng độc lập, có kiến thức về đời sống, dám trình bày chính kiến của mình.
Cần huy động các nguồn kiến thức từ sách vở, đời sống, trải nghiệm bản thân
Các dạng đề: (có 3 dạng đề).
Nghị luận về tư tưởng đạo lý.
Nghị luận về hiện tượng đời sống.
Nghị luận xã hội đặt ra trong tác phẩm văn học.
NGHỊ LUẬN VỀ TƯ TƯỞNG ĐẠO LÝ
NGHỊ LUẬN VỀ HIỆN TƯỢNG ĐỜI SỐNG
Bàn về lĩnh vực, tư tưởng, đạo lý, lối sống có ý nghĩa quan trong đối với con người, cuộc sống.
Hiểu rộng hơn là bàn về:
Những truyền thống tốt đẹp trong lối sống con người Việt Nam.
Tư tưởng con người.
Mối quan hệ giữa con người trong xã hội.
Bàn về hiện tượng có ý nghĩa đối với xã hội đáng khen, đáng chê hay đáng suy nghĩ.
Bàn những vấn đề bức xúc đang đặt ra trong đời sống hiện tại.
Vấn đề có tính thời sự.
Vấn đề được dư luận xã hội quan tâm.
NGHỊ LUẬN VỀ TƯ TƯỞNG ĐẠO LÝ:
Bố cục
Nội dung
Thao tác chủ yếu
MỞ BÀI
Dẫn dắt vấn đề.
Nêu vấn đề.
Nêu thao tác nghị luận và phạm vi tư liệu.
® Viết một đoạn văn.
THÂN BÀI
(Viết nhiều đoạn văn tương ứng với luận điểm)
Giải thích tư tưởng đạo lý đề cho ® Đặt câu hỏi: Thế nào? Tại sao? Câu nói có ý gì?...
Các biểu hiện của tư tưởng đạo lý.
Dùng thực tế để soi sáng ® Đặt câu hỏi: Ở đâu? Bao giờ? Người thật, việc thật nào?...
Lật đi lật lại vấn đề tư tưởng ® Tại sao đúng, tại sao sai? Đúng, sai chổ nào?
Rút ra bài học cho bản thân.
Giải thích.
Phân tích.
Chứng minh (Chọn các nhà khoa học, bậc danh nhân).
Bình luận.
KẾT BÀI
Khẳng định ý kiến bản thân về vấn đề đó.
Ý nghĩa vấn đề đối với con người, cuộc sống.
® Viết một đoạn văn.
NGHỊ LUẬN VỀ HIỆN TƯỢNG ĐỜI SỐNG:
Bố cục
Nội dung
Thao tác chủ yếu
MỞ BÀI
Dẫn dắt vấn đề.
Nêu vấn đề.
Nêu thao tác nghị luận và phạm vi tư liệu.
® Viết một đoạn văn.
THÂN BÀI
Nêu thực trạng của hiện tượng (số liệu, sự kiện).
Nêu nguyên nhân, tác động ảnh hưởng của hiện tượng.
Giải pháp nào hiệu quả.
Rút ra bài học nhận thức hành động cho bản thân.
Chứng minh.
Phân tích.
Bình luận.
KẾT LUẬN
Khẳng định ý kiến bản thân về hiện tượng đó.
Ý nghĩa vấn đề đối với con người, cuộc sống.
® Viết một đoạn văn.
Một số đề tham khảo:
Suy nghĩ của anh, chị về “nạn bạo hành” trong gia đình và xã hội hiện nay?
Bạn suy nghĩ gì về hành động nhỏ cho thành công lớn?
GỢI Ý: Phần thân bài.
Giải thích thế nào là bạo hành?
® Hành động vũ phu, ngang ngược, bất chấp công lý, đạo lý làm tổn thương đến tinh thần và thể xác người khác
® Nguyên nhân (phim ảnh, thiếu kiềm chế, ức chế do va chạm).
Những biểu hiện của bạo hành và thực trạng bạo hành hiện nay:
Biểu hiện:
Lăng mạ.
Đay nghiến.
Xúc phạm, chà đạp.
Đánh đập, tra tấn
Thực trạng: (Dẫn chứng).
Diễn ra không ít.
Xuất hiện nhiều nơi (trường học, gia đình, xã hội, trẻ em, người lớn).
Giải pháp:
Nhà nước.
Trách nhiệm công dân
Bình luận:
Bạo hành là hành động xấu cần lên án vì:
Gây ra mối bất hòa ảnh hưởng tới sự bền vững của gia đình và xã hội, ảnh hưởng tới sự phát triển nhân cách của trẻ thơ, tổn thương tình cảm, lòng tự trọng
Ảnh hưởng đến tâm lý, nhận thức, ứng xử của con người
Lên án để mang lại sự bình yên cho gia đình và xã hội.
Thái độ của bản thân trước nạn bạo hành hiện nay.
Bài học nhận thức về vấn nạn bạo hành trong gia đình và xã hội.
1/ KiÓu bµi nghÞ luËn vÒ mét t­ t­ëng, ®¹o lý:
 §Ò 36: Nhµ v¨n Nga L.T«n – xt«I nãi: “ Lý t­ëng lµ ngän ®Ìn chØ ®­êng. Kh«ng cã lý t­ëng th× kh«ng cã ph­¬ng h­íng kiªn ®Þnh, mµ kh«ng cã ph­¬ng h­íng th× kh«ng cã cuéc sèng”. Anh ( chÞ ) h·y nªu suy nghÜ cña m×nh vÒ vai trß cña lý t­ëng trong cuéc sèng con ng­êi.
§Ò 37: Khæng Tö tõng nãi : “ Con ng­êi ta cã ba ®iÒu lÇm lçi dÔ m¾c ph¶i: Ch­a ®Õn l­ît ®· véi nãi, ®iÒu ®¸ng nãi l¹i kh«ng nãi, vµ kh«ng nh×n vÎ mÆt ng­êi kh¸c mµ ®· nãi”. Anh ( chÞ ) suy nghÜ nh­ thÕ nµo vÒ c¸ch øng xö vµ giao tiÕp cña m×nh trong cuéc sèng.
§Ò 38: Trong th­ göi cho thÇy hiÖu tr­ëng n¬i con trai ®ang häc, tæng thèng Mü A – bra – ham Lin – C«n cã viÕt: “ ë tr­êng, xin thÇy h·y d¹y cho ch¸u biÕt chÊp nhËn thi rít cßn vinh dù h¬n gian lËn khi thi. Xin h·y gióp ch¸u cã niÒm tin vµo ý kiÕn riªng cña b¶n th©n, dï tÊt c¶ mäi ng­êi xung quanh ®Òu cho r»ng ý kiÕn ®ã hoµn toµn sai lÇm”.
Anh ( chÞ ) cã suy nghÜ g× vÒ nh÷ng ®iÒu göi g¾m trªn.
2/ KiÓu bµi nghÞ luËn vÒ mét hiÖn t­îng ®êi sèng:
§Ò 39: Tr×nh bµy quan ®iÓm cña anh ( chÞ ) vÒ nghÒ nghiÖp trong t­¬ng lai.
§Ò 40: Anh ( chÞ ) cã suy nghÜ g× vÒ sù ®ång c¶m trong cuéc sèng h«m nay. 
§Ò 41: Cã ý kiÕn cho r»ng: Trong cuéc sèng bËn rén nh­ ngµy nay, nãi lêi c¶m ¬n hay cã nh÷ng cö chØ thÓ hiÖn lßng biÕt ¬n lµ vÏ chuyÖn, mÊt thêi gian. Anh ( chÞ ) h·y nªu suy nghÜ c¶ m×nh vÒ lêi c¶m ¬n trong cuéc sèng hiÖn ®¹i.
§Ò 42: Anh chÞ cã suy nghÜ g× vÒ thêi gian. 
§Ò 43: HiÖn nay con ng­êi ngµy cµng ý thøc râ vai trß cña thiªn nhiªn víi cuéc sèng con ng­êi. Anh ( chÞ ) cã suy nghÜ g× vÒ hiÖn t­îng nµy.
§Ò 44: Cã mét bé phËn giíi trÎ hiÖn nay ®ang cã t­ t­ëng sèng gÊp, sèng h­ëng thô vµ ®Ò cao vai trß cña vËt chÊt. Anh ( chÞ ) h·y nªu nhËn thøc cña m×nh vÒ hiÖn t­îng trªn.
§Ò 45: Anh ( chÞ ) cã suy nghÜ g× vÒ vÊn ®Ò tiÕt kiÖm.
§Ò 46: HiÖn nay v¨n hãa nghe nh×n ®ang cã xu h­íng lÊn ¸t v¨n hãa ®äc. Anh ( chÞ ) cã suy nghÜ g× vÒ vai trß cña v¨n hãa ®äc trong cuéc sèng h«m nay.
§Ò 47: Anh ( chÞ ) suy nghÜ nh­ thÕ nµo vÒ lèi sèng v¨n hãa.
§Ò 48: Theo anh ( chÞ ), nh÷ng vÊn ®Ò mµ thanh niªn hiÖn nay quan t©m lµ g×?
§Ò 49: Theo anh ( chÞ ) thÕ nµo lµ tr­êng häc th©n thiÖn?
§Ò 50: Anh ( chÞ ) h·y tr×nh bµy quan ®iÓm cña m×nh tr­íc cuéc vËn ®éng “ Nãi kh«ng víi tiªu cùc trong thi cö vµ bÖnh thµnh tÝch trong gi¸o dôc ”.
NGHỊ LUẬN XÃ HỘI ĐẶT RA TRONG TÁC PHẨM VĂN HỌC
Bố cục
Nội dung
Thao tác chủ yếu
MỞ BÀI
Dẫn dắt vấn đề.
Nêu vấn đề.
Nêu thao tác nghị luận và phạm vi tư liệu.
® Viết một đoạn văn.
THÂN BÀI
Khái quát vấn đề xã hội trong tác phẩm văn học.
Các khía cạnh, biểu hiện vấn đề xã hội mà tác phẩm đặt ra (Vấn đề xã hội ý kiến đặt ra đúng, sai thế nào? Nó có ý nghĩa với cuộc sống hiện nay không?).
Ý kiến đó như thế nào? Nhất là đối với cuộc sống hôm nay.
Giải thích.
Phân tích.
Bình luận.
Phân tích.
KẾT LUẬN
Khẳng định ý kiến bản thân về hiện tượng đó.
Nêu suy nghĩ của bản thân với vấn đề đó.
® Viết một đoạn văn.
Đề tham khảo: 
Bàn về Lục Vân Tiên cứu Kiều Nguyệt Nga có ý kiến cho rằng: ”Hình ảnh Lục Vân Tiên quả là một người anh hùng, là tấm gương nghĩa hiệp tuyệt vời nhưng chỉ là quá khứ, còn hiện nay không có những con người như vậy nữa!”. Từ nhận thức về xã hội hiện nay, em hãy viết bài trao đổi với các bạn học sinh cùng lứa tuổi về ý kiến trên.
DÀN Ý CHUNG VỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC:
NGHỊ LUẬN VỀ GIÁ TRỊ NHÂN ĐẠO
Bố cục
Các phương diện cần tìm hiểu
MỞ BÀI
Giới thiệu về tác giả, tác phẩm.
Giới thiệu về giá trị nhân đạo.
Nêu nhiệm vụ nghị luận.
THÂN BÀI
Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác.
Giải thích khái niệm nhân đạo: 
Là giá trị cơ bản của văn học chân chính, được tạo nên bởi niềm thông cảm sâu sắc với nổi đau của con người, sự nâng niu, trân trọng những nét đẹp tâm hồn con người và lòng tin vào khả năng vươn dậy của họ.
Phân tích các biểu hiện của giá trị nhân đạo:
Tố cáo chế độ thống trị đối với con người.
Bênh vực và cảm thông sâu sắc đối với số phận bất hạnh của con người.
Trân trọng khát vọng tự do, hạnh phúc và nhân phẩm tốt đẹp của con người.
Đồng tình với khát vọng, ước mơ con người.
Đánh giá về giá trị nhân đạo.
KẾT BÀI
Đánh giá về ý nghĩa vấn đề đối với sự thành công của tác phẩm.
Cảm nhận của bản thân về vấn đề đó.
NGHỊ LUẬN VỀ GIÁ TRỊ HIỆN THỰC
Bố cục
Các phương diện cần tìm hiểu
MỞ BÀI
Giới thiệu về tác giả, tác phẩm.
Giới thiệu về giá trị hiện thực.
Nêu nhiệm vụ nghị luận.
THÂN BÀI
Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác.
Giải thích khái niệm hiện thực:
Khả năng phản ánh trung thành đời sống xã hội một cách khách quan, trung thực.
Xem trọng yếu tố hiện thực và lý giải nó bằng cơ sở xã hội lịch sử.
Phân tích các biểu hiện của giá trị hiện thực:
Phản ánh đời sống xã hội lịch sử trung thực.
Khắc họa đời sống, nội tâm trung thực con người.
Giá trị hiện thực có sức mạnh tố cáo (hay ngợi ca) xã hội, chế độ.
Đánh giá về giá trị hiện thực.
KẾT BÀI
Đánh giá về ý nghĩa vấn đề đối với sự thành công của tác phẩm.
Cảm nhận của bản thân về vấn đề đó.
NGHỊ LUẬN VỀ TÌNH HUỐNG
Bố cục
Các phương diện cần tìm hiểu
MỞ BÀI
Giới thiệu về tác giả, vị trí văn học của tác giả.
Giới thiệu tác phẩm (Đánh giá sơ lược về tác phẩm).
Nêu nhiệm vụ nghị luận.
THÂN BÀI
Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác.
Tình huống truyện: 
Luôn giữ vai trò hạt nhân của cấu trúc thể loại. Nó là hoàn cảnh riêng được tạo nên bởi sự kiện đặc biệt, khiến nơi đó hiện lên đậm đặc nhất, ý đồ tư tưởng của tác giả cũng bộc lộ đậm nét nhất.
Phân tích các phương diện cụ thể của tình huống và ý nghĩa của tình huống đó.
Ý nghĩa tác dụng đối với tác phẩm
Tình huống 1
Tình huống 2
Bình luận về giá trị của tình huống.
KẾT BÀI
Đánh giá về ý nghĩa vấn đề đối với sự thành công của tác phẩm.
Cảm nhận của bản thân về vấn đề đó.
NGHỊ LUẬN VỀ NHÂN VẬT
Bố cục
Các phương diện cần tìm hiểu
MỞ BÀI
Giới thiệu về tác giả, vị trí văn học của tác giả (Có thể nêu phong cách) .
Giới thiệu tác phẩm và nội dung khái quát.
Giới thiệu đoạn văn cần nghị luận.
THÂN BÀI
Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác.
Phân tích các biểu hiện tính cách, phẩm chất nhân vật:
(Chú ý các sự kiện chính, các biến cố, tâm trạng, thái độ nhân vật).
Đánh giá về nhân vật đối với tác phẩm.
KẾT BÀI
Đánh giá nhân vật đối với sự thành công của tác phẩm.
Cảm nhận của bản thân về nhân vật đó.
 Mét sè ®Ò v¨n nghÞ luËn líp 12
Dµnh cho häc sinh líp 12 «n thi tèt nghiÖp thpt
I/ nghÞ lu©n v¨n häc:
1/ kiÓu bµi nghÞ luËn vÒ mét bµi th¬, ®o¹n th¬:
KiÓu bµi nµy ®ßi hái häc sinh lµm s¸ng râ vÎ ®Ñp vÒ néi dung, vÒ nghÖ thuËt, hoÆc c¶ néi dung vµ nghÖ thuËt cña mét t¸c phÈm hay mét ®o¹n trÝch. Chñ yÕu lµ c¸c t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam.
1.1. D¹ng bµi ph©n tÝch: Bao gåm ph©n tÝch mét ®o¹n th¬, mét bµi th¬, mét h×nh t­îng th¬, ph©n tÝch trong sù so s¸nh c¸c h×nh t­îng vÒ mét ý nghÜa néi dung hay nghÖ thuËt nµo ®ã.
§Ò 1: Ph©n tÝch ®o¹n th¬ sau trong bµi “T©y TiÕn” cña Quang Dòng:
“T©y TiÕn ®oµn binh kh«ng mäc tãc
 .
 S«ng M· gÇm lªn khóc ®éc hµnh”.
§Ò 2: Ph©n tÝch ®o¹n th¬ sau:
“Nh÷ng ®­êng ViÖt B¾c cña ta
.........................................................................
§Ìn pha bËt s¸ng nh­ ngµy mai lªn.”
 ( TrÝch “ViÖt B¾c” cña Tè H÷u ).
1.2. D¹ng bµi c¶m nhËn: C¶m nhËn vÎ ®Ñp h×nh t­îng, c¶m nhËn vÒ c¸I hay c¸I ®Ñp cña bµi th¬, ®o¹n th¬. Chñ yÕu yªu cÇu häc sinh c¶m nhËn nh÷ng ®o¹n th¬ næi bËt nhÊt trong bµi th¬ vÒ h×nh thøc nghÖ thuËt vµ ý nghÜa biÓu ... g ng­êi.
Anh ( chÞ ) h·y ph©n tÝch t¸c phÈm Tuyªn ng«n ®éc lËp ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò trªn.
C¸ch viÕt phÇn më bµi:
Môc ®Ých :
Môc ®Ých cña phÇn më bµi lµ nh»m giíi thiÖu vÊn ®Ò mµ m×nh sÏ viÕt, sÏ trao ®æi, bµn b¹c trong bµi. V× thÕ, khi viÕt Më bµi th­c chÊt lµ tr¶ lêi c©u hái : Anh (chÞ ) ®Þnh viÕt, ®Þnh bµn b¹c vÊn ®Ò g× ? C¸c c¸ch më bµi dÔ viÕt nhÊt :
a. Më bµi trùc tiÕp : Tøc lµ tr¶ lêi th¼ng vµo viÖc ®ã.
 Ví dụ : Ph©n tÝch bµi th¬ “§ång chÝ” cña ChÝnh H÷u.
 Më bµi trùc tiÕp : Nãi ®Õn ChÝnh H÷u kh«ng thÓ khong nãi ®Õn bµi th¬ “§ång chÝ”.Bµi th¬ nh­ mét ®iÓm s¸ng trong tËp “§Çu sóng tr¨ng treo”- tËp th¬ viÕt vÒ ®Ò tµi ng­êi lÝnh cña «ng.
 	b. Më bµi gi¸n tiÕp: Tøc lµ dÉn ra mét ý kh¸c cã liªn quan gÇn gòi, sau ®ã, nªu vÊn ®Ò sÏ bµn trong bµi. §Ó bµi viÕt cã kh«ng khÝ tù nhiªn vµ cã chÊt v¨n, ng­êi ta th­êng më bµi theo kiÓu gi¸n tiÕp. Cã nhiÒu c¸ch më bµi gi¸n tiÕp nµy nh­ng tùu trung cã 4 c¸ch c¬ b¶n:
 C¸ch 1: DiÔn dÞch (suy diÔn )
 C¸ch 2: Quy n¹p
 C¸ch 3: T­¬ng liªn (t­¬ng ®ång )
 C¸ch 4: T­¬ng ph¶n (®èi lËp )
 Dï viÕt më bµi gi¸n tiÕp theo c¸ch nµo th× trong ®ã còng cÇn lµm râ 3 vÊn ®Ò:
 	1. Nªu ng¾n gän vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm, xuÊt xø.
 Më bµi 	2. Nªu vÊn ®Ò (dùa vµo gîi ý ë ®Ò bµi ) 
 	3. Nªu c¶m nhËn cña m×nh vÒ vÊn ®Ò.
Mét sè vÊn ®Ò cÇn tr¸nh :
Tr¸nh dÉn d¾t vßng vo qu¸ xa m·i míi g¾n ®­îc vµo viÖc nªu vÊn ®Ò.
Tr¸nh ý dÉn d¾t kh«ng liªn quan g× ®Õn vÊn ®Ò sÏ nªu.
Tr¸nh nªu vÊn ®Ò qu¸ dµi dßng, chi tiÕt, cã g× nãi hÕt lu«n råi th©n bµi l¹i lÆp l¹i nh÷ng ®iÒu ®· nãi ë phÇn Më bµi
Mét më bµi hay cÇn ph¶i :
Ng¾n gän: DÉn d¾t th­êng vµi ba c©u, nªu vÊn ®Ò mét vµi c©u vµ giíi h¹n vÊn ®Ò mét c©u.
§Çy ®ñ: (®ñ 3 vÊn ®Ò )
§éc ®¸o : g©y ®­îc sù chó ý cña ng­êi ®äc.
Tù nhiªn :Gi¶n dÞ, tù nhiªn, tr¸nh vông vÒg­îng Ðp tr¸nh g©y cho ng­êi ®äc khã chÞu bëi sù gi¶ t¹o.
NHỮNG SAI LẦM THƯỜNG GẶP CỦA SĨ TỬ KHI LÀM BÀI THI MÔN VĂN
  NHỮNG SAI LẦM THƯỜNG GẶP CỦA SĨ  TỬ KHI LÀM BÀI THI MÔN VĂN
Nhiều năm dạy môn Ngữ văn, chúng tôi thấy những sai sót phổ biến thường gặp trong các bài thi tốt nghiệp THPT và tuyển sinh ĐH, xin nêu ra để các “sĩ tử” rút kinh nghiệm.  
   Kể lại cốt truyện, “diễn nôm” bài thơ      
  Đối với những tác phẩm văn xuôi thường có yêu cầu phân tích nhân vật hay một vấn đề nào đó, thế là các sĩ tử tha hồ kể lể. Mặc dù yêu cầu của đề là cảm thụ, đánh giá chứ không phải là kể lại câu chuyện. Nhiều bài thi rất dài, nhưng không có ý, mà chủ yếu là thí sinh khoe trí nhớ của mình, kể lại chuyện, thậm chí còn thêm thắt, chẳng khác gì “tra tấn” giám khảo.
     Đề yêu cầu phân tích giá trị nhân đạo của truyện ngắn “Chí Phèo” thì thí sinh hầu như từ đầu đến cuối bài vanh vách kể lại cốt truyện, thậm chí còn trổ tài học thuộc trích luôn một vài câu nguyên văn mà chẳng có ý nghĩa gì. Cũng vậy, đề yêu cầu phân tích tình huống truyện của “Vợ nhặt” thì thí sinh nhẩn nha kể lại luôn câu chuyện. Đành rằng có trí nhớ tốt là đáng ghi nhận, song yêu cầu của người ra đề là muốn kiểm tra xem thí sinh ấy hiểu câu chuyện như thế nào, trình bày rõ ràng về một vấn đề cụ thể từ câu chuyện ấy, chứ không phải là kể lại câu chuyện một cách chán ngắt. Các chi tiết cần được dẫn ra một cách thông minh, để làm sáng tỏ luận điểm.  
    Đối với tác phẩm thơ thì không ít thí sinh sa vào “diễn nôm” lại ý nghĩa của những câu thơ. Tuy cần phải cắt nghĩa, giảng giải để hiểu rõ thêm, để thấy được những đặc sắc riêng của câu thơ, bài thơ, nhưng không có nghĩa là thí sinh chỉ việc diễn nôm lại ý nghĩa bài thơ. Câu “Câu thơ này cho thấy, đoạn thơ này nói lên, bài thơ này nghĩa là.”đã trở thành “công thức” trong bài làm của không ít sĩ tử. Bài thơ vốn hay, qua tài “chế biến” của “sĩ tử” bỗng trở nên nôm na, sống sượng. 
   So sánh: “việc nhà thì nhác”       
    Nhiều thí sinh khi làm bài đã vận dụng thao tác so sánh. Đây là phương pháp sẽ đạt hiệu quả cao nếu như biết xử lí phù hợp. So sánh khiến cho vấn đề được mở rộng, thú vị hơn, chứng tỏ người viết có kiến thức, tư duy. Ví dụ khi phân tích về bài thơ “Tây Tiến” của Quang Dũng thì so sánh, liên hệ với bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu, hai bài thơ cùng viết về những chiến sĩ Vệ quốc thời kì đầu của kháng chiến chống Pháp. So sánh nhân vật Chí Phèo với các nhân vật chị Dậu, lão HạcTuy nhiên, không ít thí sinh trong khi so sánh đã rơi vào tình trạng “việc nhà thì nhác, việc chú bác thì siêng”, nghĩa là sa đà vào phân tích nội dung liên hệ, mở rộng, mà lơ là phần nội dung chính của bài làm. Hậu quả là bài tuy có vẻ bay bổng, “uyên bác”, song vì vấn đề chính chưa được trình bày đầy đủ, sâu sắc, nên kết quả vẫn không cao.              
  Gọi tên nhân vật không phù hợp
   Nhiều sĩ tử vẫn hồn nhiên gọi nhân vật Chí Phèo trong truyện ngắn cùng tên của Nam Cao là “hắn”. Có bạn lại gọi nhân vật người phụ nữ “vợ nhặt” trong truyện “Vợ nhặt” của Kim Lân hay nhân vật Thị Nở trong truyện ngắn “Chí Phèo” của Nam Cao là “thị”. Các bạn tưởng đúng, vì chính tác giả cũng viết như thế. Chỉ nhà văn có thẩm quyền gọi tên nhân vật như vậy, xuất phát từ phong cách hài hước, và có ý đồ nghệ thuật riêng. Còn nếu sĩ tử (độc giả) cũng gọi như vậy, thì vô hình trung đã mắc lỗi thiếu lịch sự; hoá ra sĩ tử coi thường nhân vật? Nên gọi một cách lịch sự, khách quan là nhân vật, hay người phụ nữ, người đàn bà, hoặc chỉ gọi tên nhân vật (Chí Phèo)
     Một số sĩ tử nhầm lẫn giữa nhà thơ với nhân vật trữ tình nên viết “Về với nhân dân, Chế Lan Viên vô cùng hạnh phúc, xúc động” (cảm nhận về bài thơ “Tiếng hát con tàu” của Chế Lan Viên), “Hàn Mặc Tử ngỡ ngàng trước cái đẹp của Vĩ Dạ”Đó là cách nói không chính xác, không thể gọi tên tác giả, mà phải nói là “nhân vật trữ tình”.
  Cách gọi tên các nhân vật trong tác phẩm đòi hỏi sự tinh tế, lịch lãm của người đọc, mà các giáo viên cần hướng dẫn thường xuyên trong các bài giảng. Do khuôn khổ bài viết nên không thể nói hết được, nói chung nên chú ý nguyên tắc khách quan, có văn hoá.  
  Thích giáo huấn, sướt mướt                   
  Kết thúc bài phân tích về “Rừng xà nu”, một thí sinh đã “tích hợp” luôn một bài học về lòng yêu nước, lí tưởng của thanh niên ngày nay. Một thí sinh sau phần nêu cảm nhận về bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh cũng “lên lớp” giám khảo một bài học về sự trong sáng, chung thuỷ của tình yêu, nhất là trong thời đại kinh tế thị trường có nhiều tiêu cực, tệ nạn xã hội. Đành rằng đọc xong tác phẩm, mỗi người sẽ rút ra được những kinh nghiệm, bài học riêng, song không nhất thiết phải thể hiện “lập trường tư tưởng” trong bài văn.
    Không ít thí sinh lại thiên về xu hướng “sến” với các từ “Ôi, Than ôi, Biết mấy” xuất hiện với tần suất khá cao trong bài. Khi yêu cầu bình luận về một câu danh ngôn về tình bạn, thí sinh viết “Các bạn ơi, tình bạn là thiêng liêng, cao quý lắm!”. Xin thưa, bài văn nghị luận là văn bản thuộc phong cách khoa học, cần chú trọng yêu cầu chính xác, khách quan, có bằng chứng xác đáng, lôgic. Người viết (thí sinh), và người đọc (giám khảo) là bình đẳng. Vì vậy, viết “các bạn ơi”, “các bạn ạ”, “các bạn biết không” hay “kính thưa thầy cô”đều không phù hợp. Và không phải là thêm vào mấy từ “Ôi, biết bao, biết mấy”là bài văn có cảm xúc, hay hấp dẫn hơn. Giám khảo sẽ dễ dàng phân biệt cảm xúc, tình cảm thật hay là tình cảm có tính chất “hô khẩu hiệu” của thí sinh.                   
 Chưa nắm  được kết cấu của bài nghị  luận xã hội
    Từ năm 2009 trong đề thi Ngữ văn có câu nghị luận xã hội (30% số điểm). Đa số thí sinh mất nhiều điểm ở câu tưởng chừng như “dễ ăn” này, bởi vì chưa biết cấu trúc bài làm.          
    Bài nghị luận xã hội có hai dạng: Nghị luận (bàn bạc) về một tư tưởng, đạo lý, nghĩa là trao đổi, thảo luận về một ý kiến, một quan điểm. Ví dụ: Suy nghĩ về quan điểm “Nhất nghệ tinh, nhất thân vinh” hay “Học thầy không tầy học bạn” hoặc “Hạnh phúc là đấu tranh”... Dạng thứ hai là nghị luận về một hiện tượng đời sống, yêu cầu người viết trình bày nhận thức, quan điểm về những hiện tượng đáng lưu ý, “có vấn đề” trong đời sống. Ví dụ suy nghĩ về hiện tượng học sinh nữ đánh nhau; suy nghĩ về hiện tượng nhiều bạn trẻ đi học ở nước ngoài không trở về Việt Nam làm việc; về hiện tượng tệ nạn xã hội trong giới trẻ                  
   Dạng thứ nhất (Nghị luận về tư tưởng, đạo lý) cấu trúc bài làm luôn có ba phần: 
-Giải thích, nêu vấn đề cần nghị luận 
-Bàn luận: Ý nghĩa, mặt đúng, mặc tích cực; mặt tiêu cực, cần bổ sung
-Bài học nhận thức và hành động: Nên suy nghĩ thế  nào, hành động ra sao, liên hệ bản thân.  
  Dạng thứ hai ( nghị luận về hiện tượng đời sống) cấu trúc cũng có ba phần:
-Nêu ý nghĩa của hiện tượng: Hiện tượng đó phản ánh điều gì, xu hướng gì.
-Giải thích nguyên nhân hiện tượng.   
-Đề xuất giải pháp, phương hướng khắc phục, cách ứng xử.
  Nhiều thí sinh mất điểm vì viết lan man, bài dài nhưng không có ý. Nếu trình bày đúng cấu trúc như trên, bảo đảm suy nghĩ không chệch hướng, và dễ đạt điểm cao. Bài nghị luận xã hội người viết có quyền trình bày quan điểm, tư tưởng, kinh nghiệm sống riêng, song để thuyết phục được người đọc thì bài văn bao giờ cũng phải đi theo một mạch tư duy sáng rõ, mạch lạc. 
    Xin “bật mí” thêm, muốn làm tốt kiểu bài nghị luận xã hội, thí sinh nên quan tâm đến những vấn đề xã hội, những quan niệm về lí tưởng, hạnh phúc, tình yêu, tình bạnvà tạo cơ hội tranh luận, “vặn vẹo” đúng sai, giải thích nguyên nhân, nêu quan điểm, giải pháp. Lâu dần sẽ rèn luyện khả năng nhận thức vấn đề nhanh, tranh biện sắc sảo, thuyết phục.   
  Mở bài, sao khó thế
     Nhiều thí sinh cảm thấy khó khăn khi viết mở  bài. Nhiều bạn muốn có một mở bài ấn tượng, “hoành tráng” theo kiểu mở bài gián tiếp, nhưng tốn nhiều thời gian mà kết quả lại không như ý. Mở bài gián tiếp nếu thành công sẽ tạo ấn tượng tốt với giám khảo, và đem lại chất văn cho bài. Tuy nhiên nếu người viết non tay thì sẽ bị phản tác dụng, rơi vào lan man, uyên bác rởm. Mà nếu mở bài hay nhưng thân bài dở thì cũng chẳng ích gì. Tốt nhất là nên mở bài trực tiếp, giới thiệu ngắn gọn về tác giả, tác phẩm, vấn đề theo kiểu “mở cửa thấy núi” (khai môn kiến sơn). Mở bài có hay đến mấy cũng chỉ được tối đa 0,5 điểm, nên cần chú trọng dồn “nội lực” vào phần thân bài. 
   “Biết rồi, khổ lắm, nói mãi”
  Những lỗi không đáng có này năm nào cũng có người nhắc nhở, nhưng nhiều thí sinh vẫn không chú ý khắc phục. Đó là viết chữ quá nhỏ, nét quá mờ chẳng khác gì tra tấn giám khảo. Nhiều thí sinh không xuống hàng, cả bài chỉ một đoạn văn, làm giám khảo “theo” đọc đứt cả hơi. Bài văn nghị luận bao gồm nhiều ý (luận điểm), mỗi ý như vậy nên tách thành một đoạn văn, vừa lôgic, vừa dễ theo dõi. Có thí sinh khi trích dẫn câu thơ, đoạn thơ, hay câu văn lại viết một hai chữ rồi thêm dấu ba chấm, coi như giám khảo đã biết rồi, hoặc cẩu thả đến mức trích dẫn sai. Dĩ nhiên là giám khảo đã biết, nhưng làm vậy là phi khoa học. Nhiều bạn lại không chừa lề, bài vừa nhìn rườm rà mà không có chỗ cho giám khảo cho điểm chi tiết. Những việc “tiết kiệm” như thế không được giám khảo hoan nghênh, và dĩ nhiên là sĩ tử sẽ thiệt thòi. Còn nếu sĩ tử nào vẫn mắc lỗi kiểu “chưa sạch nước cản” như sai chính tả, ngữ pháp, lạc đề, chữ như gà bớithì thi rớt là cái chắc.  
Chóc c¸c em b×nh tÜnh, tù tin vµ lµm tèt bµi thi cña m×nh