Ôn luyện bài: Chiếc thuyền ngoài xa - Nguyễn Minh Châu

ÔN TẬP TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ðẠI Thầy giáo Nguyễn Văn Ưng 
Trang 1 
Bài 5: 
CHIẾC THUYỀN NGOÀI XA 
Nguyễn Minh Châu 
A/. KIẾN THỨC CƠ BẢN: 
1. Giới tiệu về tác giả - tác phẩm: 
Nguyễn Minh Châu là nhà văn quân ñội, thuộc thế hệ nhà văn trưởng thành trong thời kì 
chống Mĩ, cũng là nhà văn tiên phong trong công cuộc ñổi mới văn học. Sáng tác của Nguyễn 
Minh Châu chủ yếu ở hai thể loại truyện ngắn và tiểu thuyết. Trước 1975, với thiên hướng trữ 
tình lãng mạn, Nguyễn Minh Châu thành công xuất sắc với những tác phẩm về ñề tài chiến tranh. 
Sau 1975, tác phẩm của Nguyễn Minh Châu thiên về cảm hứng thế sự, thể hiện cái nhìn ña chiều 
về cuộc sống và con người. “Chiếc thuyền ngoài xa” là tác phẩm tiêu biểu cho sáng tác của 
Nguyễn Minh Châu trong giai ñoạn này. 
2. Hoàn cảnh sáng tác – tóm tắt truyện: 
“Chiếc thuyền ngoài xa” ñược viết tháng 8 năm 1983, trong tập truyện ngắn cùng tên 
xuất bản năm 1987. 
Nghệ sĩ Phùng ñi thực tế tại vùng biển ñể chụp ảnh làm lịch nghệ thuật, cũng là nơi có 
ðẩu, người bạn chiến ñấu cũ ñang là chánh án huyện. Một buổi sáng, Phùng ñã chụp ñược tấm 
ảnh “trời cho”, ñó là ảnh của một chiếc thuyền lưới vó trong buổi bình minh. Cùng lúc ấy, Phùng 
ñã phát hiện ra câu chuyện kì lạ về gia ñình hàng chài sống trên chiếc thuyền ấy: người ñàn bà 
cam chịu, nhẫn nhục khi bị chồng ñánh ñập tàn nhẫn. ðược tòa án mời ñến giải quyết chuyện gia 
ñình, người ñàn bà van xin ñừng bắt mình phải bỏ chồng. Trước sự ngạc nhiên của chánh án 
ðẩu, nghệ sĩ Phùng, người ñàn bà kể lại câu chuyện về cuộc ñời mình. 
3. Giá trị tác phẩm: 
a. Nội dung: 
− Xây dựng những hình tượng nghệ thuật có ý nghĩa sâu sắc (chiếc thuyền ngoài xa, các nhân 
vật: người ñàn bà hàng chài, người chồng, những ñứa con, nghệ sĩ Phùng, chánh án ðẩu) 
− Từ câu chuyện về một bức ảnh nghệ thuật và sự thật cuộc ñời ñằng sau tấm ảnh, tác giả ñặt ra 
vấn ñề: cần có một cái nhìn ña diện, nhiều chiều mới phát hiện ra bản chất thật về cuộc sống 
và con người. 
b. Nghệ thuật: 
− Tạo tình huống truyện ñộc ñáo, liên tục gây ngạc nhiên, bất ngờ. 
− Khắc họa nhân vật với tính cách ña dạng. 
− Ngôn ngữ linh hoạt phù hợp với tính cách nhân vật. 
B/. LUYỆN TẬP: 
1. Dựa vào kiến thức ñọc - hiểu, theo hướng dẫn cách học truyện ngắn, trả lời những 
câu hỏi sau: 
• Câu 1:Theo diễn biến, truyện có mấy ñoạn ? Mỗi ñoạn gồm có những nội dung gì ? Ở mỗi 
nội dung ấy có những chi tiết nào, nghệ thuật gì cần chú ý ? Những chi tiết ấy có ý nghĩa gì ? 
• Câu 2: Phân tích nhân vật người ñàn bà hàng chài cần có nội dung nào ? ðể làm rõ những 
nội dung ấy cần có những chi tiết, dẫn chứng nào ? 
ÔN TẬP TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ðẠI Thầy giáo Nguyễn Văn Ưng 
Trang 2 
Gợi ý nội dung phân tích 
− Người ñàn bà ñược giới thiệu trong tình huống ñộc ñáo. Phân tích ý: thô kệch, lam lũ, nhẫn 
nhục kì lạ, hành ñộng khó hiểu) 
− Tại tòa án, qua câu chuyện kể cho ðẩu và Phùng nghe. Phân tích ý: hồi con gái (), có chồng 
(), ñau khổ (), thương con mà chấp nhận cái khổ () 
− Nghệ thuật thể hiện: () 
− Ý nghĩa từ nhân vật: ca ngợi người phụ nữ có phhẩm chất tốt ñẹp. ðặt vấn ñề: cần có cái nhìn 
ña diện, nhiều chiều mới ñánh giá ñúng bản chất con người và cuộc sống. 
• Câu 6: Trình bày suy nghĩ về nhan ñề “Chiếc thuyền ngoài xa” 
Gợi ý bài làm 
“Chiếc thuyền ngoài xa” là truyện ngắn tiêu biểu của Nguyễn Minh Châu, của văn học 
Việt Nam thời kì ñổi mới. Tác giả ñặt cho truyện ngắn nhan ñề “Chiếc thuyền ngoài xa” thật sâu 
sắc, một nhan ñề ña nghĩa: 
ðây là hình ảnh chiếc thuyền xuất hiện trong phần mở ñầu truyện ngắn: “Mũi thuyền in 
một nét mơ hồ lòe nhòe vào bầu sương mù trắng như sữa có pha ñôi chút màu hồng hồng do ánh 
mặt trời chiếu vào. Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im phăng phắc như tượng trên chiếc mui 
khum khum, ñang hướng mặt vào bờ. Tất cả khung cảnh ấy nhìn qua những cái mắt lưới nằm 
giữa hai chiếc gọng vó hiện ra dưới một hình thù y hệt cánh một con dơi ”. Theo nghệ sĩ 
Phùng, ñó là một cảnh “ñắt” trời cho, là vẻ ñẹp “ñơn giản và toàn bích”, khiến cho Phùng cảm 
ñộng, tưởng như chính mình “vừa khám phá thấy cái chân lí của sự toàn thiện, khám phá thấy cái 
khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn”. Như vậy, “Chiếc thuyền ngoài xa” là một biểu tượng về 
nghệ thuật, là vẻ ñẹp cuộc sống. 
Theo diễn biến truyện: Chiếc thuyền vào gần bờ, một người ñàn ông và một người ñàn bà 
rời chiếc thuyền. Người ñàn bà ñi vào bãi ñậu xe hỏng chờ ñợi, người chồng ñánh vợ một cách 
tàn bạo, người vợ chấp nhận với một vẻ “cam chịu ñầy nhẫn nhục”. Người ñàn bà ñược mời ñến 
tòa án ñể giải quyết. Thật ngạc nhiên, người ñàn bà “lạy quí tòa” và van xin: “bắt tội” cũng ñược, 
“bỏ tù” cũng ñược nhưng “ñừng bắt con bỏ nó”. Sự thật ñược giải ñáp khi người ñàn bà kể lại 
câu chuyện về cuộc ñời mình. Trước ñây, chị ta là một “ñứa con gái xấu” nhưng cũng có một 
người chồng “cục tính nhưng hiền lành lắm”, không bao giờ ñánh ñập vợ. Song người ñàn ông 
ấy ñã thay ñổi tâm tính, trở thành người “ñàn ông vũ phu”, cục cằn, thô lỗ, ñộc ác. Nguyên nhân 
sự thay ñổi vì “ñẻ nhiều quá, mà thuyền lại chật”, cuộc sống khó khăn, người ñàn ông thấy khổ. 
Mà “bất kể lúc nào thấy khổ quá” là xách vợ ra ñánh. Người ñàn bà chấp nhận những trận ñòn 
một cách “tự nguyện” là bởi ở thuyền “phải có người ñàn ông ñể chèo chống khi phong ba”, bởi 
ñàn bà ở thuyền “phải sống cho con chứ không thể sống cho mình”. Như vậy, “Chiếc thuyền 
ngoài xa” còn là chiếc thuyền có thật trong cuộc ñời, là không gian sinh tồn của gia ñình hàng 
chài với cuộc sống bấp bênh, ñầy khó khăn, bất trắc. 
Nếu chiếc thuyền ấy không vào gần bờ, không có câu chuyện của người ñàn bà trên 
thuyền kể lại, chỉ nhìn “chiếc thuyền” khi nó ở “ngoài xa” thì làm sao thấu hiểu sự thật ? ðây 
chính là tư tưởng cốt lõi của truyện ngắn: Xa và gần, bên ngoài và thẳm sâu, mới là cái nhìn toàn 
ÔN TẬP TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ðẠI Thầy giáo Nguyễn Văn Ưng 
Trang 3 
diện về cuộc sống, cần có một cái nhìn ña diện, nhiều chiều mới phát hiện ra bản chất thật về 
cuộc sống và con người. 
“Chiếc thuyền ngoài xa” ñã trở thành tấm ảnh ñẹp, treo ở nhiều nơi, nhất là ở trong các 
gia ñình sành nghệ thuật, nhưng có ai hiểu ñược câu chuyện con người trên chiếc thuyền ấy. Chỉ 
có nghệ sĩ Phùng, mỗi khi ngắm nhìn tấm ảnh bao giờ cũng “thấy người ñàn bà ấy ñang bước ra 
khỏi tấm ảnh”, một người ñàn bà lam lũ, cam chịu, giàu tình thương, lòng vị tha. ðó cũng là một 
thông ñiệp của tác giả gửi tới người ñọc: nghệ thuật luôn gắn liền với cuộc ñời. 
Vậy mới thấy, ñặt nhan ñề cho tác phẩm cũng là một nghệ thuật. 
• Câu 7: Nêu cảm nghĩ về các nhân vật trong truyện. 
Gợi ý bài làm 
“Chiếc thuyền ngoài xa” là truyện ngắn tiêu biểu của Nguyễn Minh Châu, của văn học 
Việt Nam thời kì ñổi mới. Những nhân vật trong truyện ñể lại cho người ñọc nhiều suy nghĩ: 
Nhân vật người ñàn bà: Tác giả chỉ gọi “người ñàn bà” một cách phiếm ñịnh. Trạc 
ngoài bốn mươi, thô kệch, rỗ mặt, “khuôn mặt mệt mỏi”,  người ñàn bà ấy gợi ấn tượng về 
một cuộc ñời nhọc nhằn, lam lũ. Người ñàn bà ấy thầm lặng chịu ñựng mọi ñau ñớn, khi bị 
chồng ñánh “không hề kêu một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách chạy trốn”, bà coi 
ñó là lẽ ñương nhiên, chỉ ñơn giản bởi trong cuộc mưu sinh ñầy cam go, trên chiếc thuyền kiếm 
sống ngoài biển xa cần có một người ñàn ông khỏe mạnh ñể “chèo chống lúc phong ba”, ñể nuôi 
con khôn lớn. Một sự cam chịu, nhẫn nhục như thế thật ñáng ñể chia sẻ, cảm thông. Thấp thoáng 
trong người ñàn bà ấy là bóng dáng của biết bao người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, bao dung, 
giàu lòng vị tha, ñức hi sinh. 
Nhân vật người chồng: Trước kia “cục tính nhưng hiền lành”, bây giờ vũ phu, ñộc ác. 
Cứ khi nào thấy khổ quá là ñánh vợ, ñánh như ñể giải tỏa uất ức, ñể trút sạch nỗi buồn phiền: 
“lão trút cơn giận như lửa cháy bằng cách dùng chiếc thắt lưng quật tới tấp vào lưng người ñàn 
bà”. Có lẽ cuộc sống ñói nghèo, vất vả, quẩn quanh bao nhiêu lo toan, cực nhọc ñã biến lão ñàn 
ông thành con người như vậy. Lão ñàn ông “mái tóc tổ quạ  chân chữ bát  lông mày cháy 
nắng  hai con mắt ñầy vẻ ñộc dữ” vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm 
gây nên bao ñau khổ cho chính những người thân của mình. Vừa ñáng thương, vừa ñáng giận ñối 
với con người ấy. Phải làm sao ñể nâng cao cái phần thiện, phần người trong những kẻ thô bạo 
như vậy ? 
Nhân vật những ñứa con: Chị thằng Phác phải vật lộn ñể tước con dao trên tay thằng 
em trai, không cho nó làm một việc trái với ñạo lí. Chắc trong lòng cô gái tan nát vì ñau ñớn: bố 
ñiên cuồng hành hạ mẹ, thương mẹ nên thằng em ñịnh cầm dao ngăn bố, cô ngăn cản hành ñộng 
dại dột của em, cô tỏ ra là một người chín chắn, ñã ñúng khi hành ñộng như vậy. Thằng Phác 
thương mẹ theo kiểu một ñứa con còn nhỏ, theo cái cách một ñứa con trai vùng biển: nó “lặng lẽ 
ñưa mấy ngón tay khẽ sờ trên khuôn mặt người mẹ, như muốn lau ñi những giọt nước mắt chứa 
ñầy trong những nốt rỗ chằng chịt”, nó “tuyên bố với các bác ở xưởng ñóng thuyền rằng nó còn 
có mặt ở dưới biển này thì mẹ nó không bị ñánh”. Thật khó chấp nhận kiểu bảo vệ mẹ của nó, 
nhưng hình ảnh thằng Phác vẫn khiến người ñọc cảm ñộng vì tình thương mẹ dạt dào. 
Nhân vật nghệ sĩ Phùng: Là nghệ sĩ ñi tìm ảnh nghệ thuật, Phùng xúc ñộng, ngỡ ngàng 
trước vẻ ñẹp của chiếc thuyền lưới vó trong buổi bình minh sương sớm. Nhưng ngay sau ñó, 
ÔN TẬP TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ðẠI Thầy giáo Nguyễn Văn Ưng 
Trang 4 
Phùng cũng ngỡ ngàng khi chứng kiến cảnh ñánh vợ của người ñàn ông hàng chài. Sau giây phút 
“kinh ngạc  há mồm ra mà nhìn”, Phùng ñã nhận ra sự bạo hành của cái ác, cái xấu, nên ñã 
“vứt chiếc máy ảnh xuống ñất chạy nhào tới”. Ba hôm sau, Phùng lại chứng kiến cảnh lão ñàn 
ông ñánh vợ. Không thể nén chịu hơn nữa, Phùng xông ra buộc lão ñàn ông phải chấm dứt hành 
ñộng ñộc ác, cũng vì thế mà Phùng bị thương. Nghệ sĩ Phùng là người căm ghét mọi sự bất công, 
sẵn sàng làm ñiều thiện vì lẽ công bằng. Tình huống và hành ñộng của Phùng cũng nói ñược 
nhiều ñiều: Chiếc thuyền nghệ thuật thì ở ngoài xa, một khoảng cách ñủ tạo nên vẻ ñẹp huyền ảo, 
nhưng sự thật cuộc ñời lại ở rất gần. ðừng vì nghệ thuật mà quên cuộc ñời, bởi lẽ nghệ thuật 
luôn là cuộc ñời và vì cuộc ñời. Trước khi là một nghệ sĩ biết rung ñộng trước cái ñẹp, hãy là 
một con người biết yêu ghét, vui buồn trước mọi lẽ ñời thường tình, biết hành ñộng ñể có một 
cuộc sống xứng ñáng với con người. 
Nhân vật chánh án ðẩu: Là một chánh án có lương tâm, muốn sử dụng công lí ñể giải 
thoát cho người ñàn bà khỏi những trận ñòn bất công, sự ngược ñãi với lời khuyên “Chị không 
sống nổi với cái lão ñàn ông vũ phu ấy ñâu !”. Nhưng ðẩu ñã lầm, lòng tốt của ðẩu trở nên phi 
thực tế: kiến thức sách vở trở thành vô nghĩa trước những lí lẽ sâu sắc ñầy nhân sinh của người 
ñàn bà quê mùa, thất học. ðẩu ñâu có hiểu ñược: vì tương lai của những ñứa con mà người ñàn 
bà câm lặng, tự nguyện chấp nhận những trận ñòn của người chồng tàn bạo. Sau câu chuyện của 
người ñàn bà thì “một cái gì vừa mới vỡ ra trong ñầu vị Bao Công của phố huyện vùng biển”. Có 
lẽ ðẩu ñã nhận ra những nghịch lí của ñời sống. Nhân vật ðẩu như một bằng chứng xác nhận 
rằng: chỉ có thiện chí và những kiến thức sách vở sẽ không giải thoát ñược những cảnh ñời tối 
tăm, ñau khổ. 
Qua các nhân vật, ta thấy truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu 
có ý nghĩa thật sâu sắc. 
• Câu 8: Cách xây dựng cốt truyện của tác giả trong tác phẩm có nét gì ñộc ñáo ? 
Gợi ý bài làm 
“Chiếc thuyền ngoài xa” là truyện ngắn tiêu biểu của Nguyễn Minh Châu, của văn học 
Việt Nam thời kì ñổi mới. Ở tác phẩm này, nét ñộc ñáo trong xây dựng cốt truyện chính là cách 
tạo tình huống truyện của nhà văn Nguyễn Minh Châu: 
Tình huống truyện là cái tình thế xảy ra truyện, là một khoảnh khắc mà trong ñó sự sống 
hiện ra ñậm ñặc, là cái khoảnh khắc chứa ñựng cả một ñời người. Tình huống truyện còn ñược 
hiểu là mối quan hệ ñặc biệt giữa nhân vật này với nhân vật khác, giữa nhân vật với hoàn cảnh 
và môi trường sống, qua ñó nhân vật bộc lộ rõ tâm trạng, tính cách hay thân phận của nó, góp 
phần thể hiện sâu sắc tư tưởng của tác phẩm. 
Nhà văn Nguyễn Minh Châu trong truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” ñã tạo ñược một 
tình huống truyện rất ñộc ñáo, mang ý nghĩa khám phá, phát hiện về ñời sống vừa hấp dẫn, vừa 
sâu sắc. 
Nghệ sĩ Phùng ñi thực tế tại vùng biển ñể chụp ảnh làm lịch nghệ thuật. Một buổi sáng, 
Phùng ñã chụp ñược tấm ảnh “trời cho”. Phùng xúc ñộng, ngỡ ngàng trước vẻ ñẹp của chiếc 
thuyền lưới vó trong buổi bình minh sương sớm. Cùng lúc ấy, Phùng ñã phát hiện ra câu chuyện 
kì lạ về gia ñình hàng chài sống trên chiếc thuyền ấy: người ñàn bà bị chồng ñánh ñập tàn nhẫn 
nhưng “không hề kêu một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách chạy trốn”. Sự việc xảy 
ÔN TẬP TRUYỆN NGẮN VIỆT NAM HIỆN ðẠI Thầy giáo Nguyễn Văn Ưng 
Trang 5 
ra nhanh và kì lạ khiến cho Phùng “kinh ngạc  há mồm ra mà nhìn”. ðó là tình huống thứ nhất 
chưa giải ñáp ñược. Ba hôm sau, Phùng lại chứng kiến cảnh lão ñàn ông ñánh vợ, không chỉ 
chứng kiến người ñàn bà nhẫn nhục chịu ñựng mà còn thấy ñược thái ñộ, hành ñộng của chị em 
thằng Phác trước sự hung bạo của cha với mẹ. ðến khi người ñàn bà ñược mời ñến tòa án huyện 
ñể giải quyết chuyện gia ñình, chánh án ðẩu có “nhã ý” khuyên người ñàn bà hãy bỏ “lão ñàn 
ông vũ phu” ấy thì bất ngờ người ñàn bà “chắp tay vái lia lịa” và xin Quí tòa “bắt tội” cũng ñược, 
“bỏ tù” cũng ñược, nhưng “ñừng bắt con bỏ nó”. Tình huống khiến ðẩu và Phùng ngạc nhiên, 
bất ngờ. 
Với ba sự việc, tình huống truyện ñã ñược Nguyễn Minh Châu ñẩy lên ñến cao trào và 
ngày càng gợi trí tò mò ở người ñọc. Sự việc chỉ sáng tỏ khi người ñàn bà kể câu chuyện về cuộc 
ñời mình. Qua ñó, Phùng ñã có một cách nhìn ñời khác hẳn, thấy rõ những cái ngang trái trong 
gia ñình thuyền chài ấy, hiểu sâu thêm tính cách người ñàn bà, chị em thằng Phác, cả lão chồng 
vũ phu nữa, và cả người ñồng ñội của mình. 
Có thể nói Nguyễn Minh Châu ñã tạo dựng tình huống truyện thật ñộc ñáo, hấp dẫn ñể 
phát hiện tính cách con người, phát hiện sự thật cuộc ñời. 
2. Dựa vào kiến thức ñọc - hiểu, theo hướng dẫn cách học truyện ngắn, hướng dẫn ôn 
tập, lập dàn ý cho những ñề bài sau: 
• ðề 1: Phân tích nhân vật người ñàn bà hàng chài. 
• ðề 2: “Chiếc thuyền ngoài xa” là truyện ngắn tiêu biểu của Nguyễn Minh Châu, của văn học 
Việt Nam thời kì ñổi mới. Truyện ngắn ñã mang ñến một bài học ñúng ñắn: cần có một cách 
nhìn ña diện, nhiều chiều, mới phát hiện ra bản chất thật của cuộc sống và con người. 
Hãy phân tích truyện ngắn ñể làm sáng tỏ nhận xét trên.