Đề cương ôn tập môn Ngữ văn lớp 12 - Ban cơ bản

TRÖÔØNG THPT LE CHAN 
 Toå Ngữ Vaên 
ÑEÀ CÖÔNG OÂN TAÄP MOÂN NGÖÕ VAÊN LÔÙP 12-BAN cơ bản,2008-2009
I.Câu hỏi phần đọc văn 
1.Nêu thành tựu và đặc điểm VHVN từ năm 1945 đến 1975 ?
2.Nêu thành tựu và đặc điểm VHVN từ 1975 đến hết thế kỉ XX ?
3.Nêu tiểu sử,quan điểm sáng tác,di sản văn học,phong cách nghệ thuật của Nguyễn Ái Quốc-Hồ Chí Minh?
4.Nêu tiểu sử,đường cách mạng-đường thơ,phong cách thơ của Tố Hữu?
5.Hãy lập bảng hệ thống kiến thức theo mẫu sau đây:
STT
Tên tác phẩm
Tên tác giả
Hoàn cảnh ra đời-Xuất xứ
Những điểm cơ bản
về nội dung
Những điểm cơ bản về nghệ thuật
Giai đoạn
*Nắm vững các tác phẩm,tác giả sau đây
 Tác phẩm văn học Việt Nam 
 a.Về văn bản trữ tình(thơ):
 1.Tây Tiến của Quang Dũng
 2.Việt Bắc của Tố Hữu
 3.Đất Nước của Nguyễn Khoa Điềm
 4.Sóng của Xuân Quỳnh
 6.Đàn ghi ta của Lor-ca của Thanh Thảo
 7.Các tác phẩm đọc thêm:Đất nước(Nguyễn Đình Thi),Dọn về làng(Nông Quốc Chấn),Tiếng hát con tàu(Chế Lan Viên),Đò Lèn(Nguyễn Duy),Bác ơi(Tố Hữu)
 b.Về văn bản tự sự
 1.Người lái đò sông Đà của Nguyễn Tuân
 2.Ai đã đặt tên cho dòng sông của Hoàng Phủ Ngọc Tường
 3.Đọc thêm: Những ngày đầu của nước Việt Nam mới của Võ Nguyên Giáp
 c.Về văn bản nghị luận:
 1.Tuyên ngôn Độc lập của Hồ Chí Minh
 2.Nguyễn Đình Chiểu ngôi sao sáng của văn nghệ dân tộc của Phạm Văn Đồng
 3.Đọc thêm: Mấy ý nghĩ về thơ(nguyễn Đình Thi)
 Tác phẩm văn học nước ngoài
 a.Về văn bản trữ tình(thơ):
 1.Tự do của Pôn Ê luy a (đọc thêm)
 b.Về văn bản tự sự
 1.Đô-xtoi-ép-xki của Xvai-gơ
 c.Về văn bản nghị luận:
 1.Thông điệp nhân Ngày thế giới phòng chống AIDS của Cô-phi An-nan (còn gọi là văn bản nhật dụng)
II. PHẦN LAØM VAÊN:
Vieát moät vaên baûn nghò luaän 
1. Kó naêng vieát baøi nghị luận về một tư tưởng đạo lí
 Ví dụ: *Ý kiến của anh chị về câu:Ôi! Sống đẹp là thế nào, hỡi bạn?(Tố Hữu)
 * “Có ba điều trong cuộc đời mỗi người nếu đi qua sẽ không lấy lại được:,thời gian,lời nói và cơ hội”.Nêu suy nghĩ của anh chị về ý kiến trên.
2. Kó naêng vieát baøi nghị luận về một hiện tượng đời sống
Ví dụ: Anh,chị suy nghĩ gì về hiện tượng “nghiện” Ka-ra-ô-kê và In-tơ-nét trong nhiều bạn trẻ hiện nay?
3. Kó naêng vieát baøi nghị luận về một bài thơ
Ví dụ: Cảm nhận của anh,chị về bài thơ Sóng của Xuân Quỳnh
4. Kó naêng vieát baøi nghị luận về một đoạn thơ
Ví dụ: Phân tích đoạn thơ sau trong bài thơ Tây Tiến của Quang Dũng:
 Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc
 () Sông Mã gầm lên khúc độc hành
5. Kiõ naêng phaân tích ñeà: xaùc ñònh luaän ñeà,luaän ñieåm,luaän cöù
6. Kiõ naêng laäp daøn yù,Kyõ naêng môû baøi, Kyõ naêng keát baøi
7. Kiõ naêng laäp luaän:Giaûi thích,chöùng minh, phaân tích,so saùnh,bác bỏ vaø bình luận
8. Kó naêng vaän duïng keát hôïp caùc phöông thöùc bieåu ñaït trong baøi vaên nghò luaän:Mieâu taû,töï söï,bieåu caûm,thuyeát minh,nghò luaän
 9. Kiõ naêng caûm nhaän taùc phaåm vaên hoïc Việt Nam töø 1945 ñeán heát theá kæ XX(Đặc biệt taùc phaåm Thơ
@. LÖU YÙ:
*Ñeà thi goàm 3 câu hỏi tự luận:
*Thôøi gian laøm baøi: 90 phuùt (lịch thi từ ngày 17 đến ngày 25 tháng 11 năm 2008)
*Nắm vững Dàn ý bài nghị luận về một bài thơ,đoạn thơ
1.Mở bài: -Giới thiệu ngắn gọn kiến thức cơ bản về tác giả,về hoàn cảnh ra đời,xuất xứ của bài thơ(đoạn thơ)
 - Nêu khái quát về giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của bài thơ(luận đề)(trích ra bài thơ,đoạn thơ-Nếu từ 4 đến 8 câu)
2.Thân bài
-Luận điểm 1:Nêu ý 1 của giá trị nội dung bài thơ (đoạn thơ)(Từ luận cứ đã có câu thơ hay,từ ngữ,hình ảnh,hình tượng,nhân vật trữ tình,nhịp điệu,giọng điệu,biện pháp tu từ:so sánh,ẩn dụ,nhân hóa,cường điệu,điệp ngữ,đối lập..)dùng lập luận phân tích-hoặc so sánh,hoặc bác bỏ,hoặc bình luận để làm rõ luận điểm1
-Luận điểm 2: Nêu ý 2 của giá trị nội dung bài thơ(đoạn thơ) (Từ luận cứ đã có(câu thơ hay,từ ngữ,hình ảnh,hình tượng,nhân vật trữ tình,nhịp điệu,giọng điệu,biện pháp tu từ:so sánh,ẩn dụ,nhân hóa,cường điệu,điệp ngữ,đối lập..)dùng lập luận phân tích-hoặc so sánh,hoặc bác bỏ,hoặc bình luận.để làm rõ luận điểm2
-Luận điểm n:Nêu ý n của giá trị nội dung bài thơ(đoạn thơ) (Từ luận cứ đã có câu thơ hay,từ ngữ,hình ảnh,hình tượng,nhân vật trữ tình,nhịp điệu,giọng điệu,biện pháp tu từ:so sánh,ẩn dụ,nhân hóa,cường điệu,điệp ngữ,đối lập)dùng lập luận phân tích-hoặc so sánh,hoặc bác bỏ,hoặc bình luận để làm rõ luận điểm n
-Luận điểm n+1:Nêu giá trị nghệ thuật của bài thơ(đoạn thơ) (Từ luận cứ từ bài thơ dùng lập luận phân tích-hoặc so sánh,hoặc bác bỏ,hoặc bình luận để làm rõ luận điểm n+1)
-Luận điểm cuối:Đánh giá giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của bài thơ
3.Kết bài:-Khẳng định nội dung và nghệ thuật của bài thơ(đoạn thơ)
 -Phát biểu cảm nghĩ của bản thân về tác giả(phong cách nghệ thuật,những đóng góp với cuộc sống và văn học)-hoặc về bài thơ(ý nghĩa của bài thơ đối với cuộc sống và con người)
*.Hiểu phong cách thơ,đặc điểm thơ của từng tác giả để có cách nghị luận từng bài thơ
Ví dụ: Hiểu phong cách thơ Tố Hữu để nghị luận đúng và hay bài thơ “Việt Bắc”
*.Xác định được bài thơ nghị luận thuộc giai đoạn văn học nào,thuộc thể thơ nào,thuộc trào lưu nào để có cách nghị luận từng bài thơ
Ví dụ: Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” của Thanh Thảo.
*. Cần hệ thống các bài thơ theo giai đoạn,theo chủ đề,theo đề tài để liên hệ ,so sánh khi nghị luận bài thơ
*.Khi nghị luận một đoạn thơ cần nắm kiến thức cơ bản về toàn bộ bài thơ
*Nắm vững dàn ý bài nghị luận về một tư tưởng đạo lí
1.Mở bài: -Giới thiệu 
 - Nêu tư tưởng,đạo lí cần nghị luận
2.Thân bài
-Luận điểm 1:Giải thích rõ nội dung tư tưởng đạo lí(Bằng cách giải thích các từ ngữ,các khái niệm..)
-Luận điểm 2:Phân tích các mặt đúng của tư tưởng đạo lí(Dùng luận cứ từ cuộc sống và văn học để chứng minh)
-Luận điểm 3:Bác bỏ những biểu hiện sai lệch có liên quan đến tư tưởng đạo lí(Dùng luận cứ từ cuộc sống và văn học để chứng minh)
-Luận điểm 4:Đánh giá ý nghĩa tư tưởng đạo lí đã nghị luận
3.Kết bài:-Tóm lại tư tưởng đạo lí
 -Nêu ý nghĩa và rút ra bài học nhận thức từ tư tưởng đạo lí đã nghị luận
III.Đề bài tham khảo
Đề 1
Caâu 1 (2 ñieåm): Nêu quan điểm sáng tác của Hồ Chí Minh?
Caâu 2(3 ñieåm): Viết đoạn văn trình bày ý kieán cuûa anh,chò veà caâu noùi: Ôi! Sống đẹp là thế nào,hỡi bạn (Tố Hữu).
Caâu 3(5 ñieåm):Cảm nhận của anh chị về Hình tượng Sông Hương trong tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông” của Hoàng Phủ Ngọc Tường.
Đề 2
Caâu 1 (2 ñieåm): Nêu ngắn gọn các chặng đường phát triển và đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam từ năm 1945 đến năm 1975? 
Caâu 2(3 ñieåm): Viết đoạn văn trình bày suy nghĩ cuûa anh,chò veà mục đích và những biện pháp học tập và rèn luyện của bản thân mình trong năm học cuối cấp trung học phổ thông.
Caâu 3(5 ñieåm): Cảm nhận của anh,chị về phần mở đầu tác phẩm Tuyên ngôn Độc lập của Hồ Chí Minh
Đề 3
Caâu 1(2 ñieåm):Nêu hoàn cảnh ra đời bài thơ “Việt Bắc” của Tố Hữu?
Câu 2(3 điểm):Anh chị hiểu thế nào về bốn câu thơ sau trong bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca”(Thanh Thảo):
 không ai chôn cất tiếng đàn
 tiếng đàn như cỏ mọc hoang
 giọt nước mắt vầng trăng
 long lanh trong đáy giếng
Caâu 3(5 ñieåm) 
 Caûm nhaän cuûa anh/ chị về đoạn thơ sau trong bài thơ “Tây Tiến” 
 của Quang Dũng:
 Sông Mã xa rồi Tây Tiến ơi!
 Nhớ về rừng núi nhớ chơi vơi
 Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
 Mường Lát hoa về trong đêm hơi
 Dốc lên khúc khủyu dốc thăm thẳm
 Heo hút cồn mây súng ngửi trời
 Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
 Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
 Anh bạn dãi dầu không bước nữa
 Gục lên súng mũ bỏ quên đời!
 Chiều chiều oai linh thác gầm thét
 Đêm đêm Mường Hịch cọp trêu người
 Nhớ ơi Tây Tiến cơm lên khói
 Mai Châu mùa em thơm nếp xôi
Đề 4:
Câu 1 (2 điểm): Nêu ngắn gọn chặng đường thơ của Tố Hữu?. 
Câu 2 (3 điểm): Anh/chị hiểu như thế nào về tâm sự của Nguyễn Khoa Điềm trong đoạn thơ sau:  
 Em ơi em Đất Nước là máu xương của mình
  Phải biết gắn bó và san sẻ
  Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ xở
  Làm nên Đất Nước muôn đời ...
 Câu 3 (5 điểm): Cảm nhận về hình tượng “sóng” trong bài thơ “Sóng” của Xuân Quỳnh.
Ôn tập: Hệ thống kiến thức chuẩn bị thi học kì I 
II.Phần kĩ năng viết kiểu bài văn nghị luận về một bài thơ,đoạn thơ
A.Nắm vững Dàn ý bài nghị luận về một bài thơ,đoạn thơ
1.Mở bài: -Giới thiệu ngắn gọn kiến thức cơ bản về tác giả,về hoàn cảnh ra đời,xuất xứ của bài thơ(đoạn thơ)
 - Nêu khái quát về giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của bài thơ(luận đề)(trích ra bài thơ,đoạn thơ-Nếu từ 4 đến 8 câu)
2.Thân bài
-Luận điểm 1:Nêu ý 1 của giá trị nội dung bài thơ (đoạn thơ)(Từ luận cứ đã có câu thơ hay,từ ngữ,hình ảnh,hình tượng,nhân vật trữ tình,nhịp điệu,giọng điệu,biện pháp tu từ:so sánh,ẩn dụ,nhân hóa,cường điệu,điệp ngữ,đối lập..)dùng lập luận phân tích-hoặc so sánh,hoặc bác bỏ,hoặc bình luận để làm rõ luận điểm 1)
-Luận điểm 2: Nêu ý 2 của giá trị nội dung bài thơ(đoạn thơ) (Từ luận cứ đã có(câu thơ hay,từ ngữ,hình ảnh,hình tượng,nhân vật trữ tình,nhịp điệu,giọng điệu,biện pháp tu từ:so sánh,ẩn dụ,nhân hóa,cường điệu,điệp ngữ,đối lập..)dùng lập luận phân tích-hoặc so sánh,hoặc bác bỏ,hoặc bình luận.để làm rõ luận điểm 2)
-Luận điểm n:Nêu ý n của giá trị nội dung bài thơ(đoạn thơ) (Từ luận cứ đã có(câu thơ hay,từ ngữ,hình ảnh,hình tượng,nhân vật trữ tình,nhịp điệu,giọng điệu,biện pháp tu từ:so sánh,ẩn dụ,nhân hóa,cường điệu,điệp ngữ,đối lập)dùng lập luận phân tích-hoặc so sánh,hoặc bác bỏ,hoặc bình luận để làm rõ luận điểm n)
-Luận điểm n+1:Nêu giá trị nghệ thuật của bài thơ(đoạn thơ) (Từ luận cứ từ bài thơ dùng lập luận phân tích-hoặc so sánh,hoặc bác bỏ,hoặc bình luận để làm rõ luận điểm 4)
-Luận điểm cuối:Đánh giá giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của bài thơ
3.Kết bài:-Khẳng định nội dung và nghệ thuật của bài thơ(đoạn thơ)
 -Phát biểu cảm nghĩ của bản thân về tác giả(phong cách nghệ thuật,những đóng góp với cuộc sống và văn học)-hoặc về bài thơ(ý nghĩa của bài thơ đối với cuộc sống và con người)
B.Hiểu phong cách thơ,đặc điểm thơ của từng tác giả để có cách nghị luận từng bài thơ
Ví dụ: Hiểu phong cách thơ Tố Hữu để nghị luận đúng và hay bài thơ “Việt Bắc”
C.Xác định được bài thơ nghị luận thuộc giai đoạn văn học nào,thuộc thể thơ nào,thuộc trào lưu nào để có cách nghị luận từng bài thơ
Ví dụ: Bài thơ “Đàn ghi ta của Lor-ca” của Thanh Thảo.
D. Cần hệ thống các bài thơ theo giai đoạn,theo chủ đề,theo đề tài để liên hệ ,so sánh khi nghị luận bài thơ
E.Khi nghị luận một đoạn thơ cần nắm kiến thức cơ bản về toàn bộ bài thơ
4.Củng cố: -Lập bảng hệ thống đầy đủ(Câu 5)(Giáo viên sẽ kiểm tra vào 2 tiết sau)
 -Chú trọng rèn luyện kĩ năng nghị luận về một bài thơ,đọan thơ
5.Dặn dò: -Thực hiện nghiêm túc yêu cầu ôn tập,tiết sau tiếp tục ôn tập
D.Rút kinh nghiệm
vî chång a phñ
 T« Hoµi
1. T¸c gi¶
 T« Hoµi tªn khai sinh lµ NguyÔn Sen. ¤ng sinh n¨m 1920. Quª néi ë Thanh Oai, Hµ §«ng (nay lµ Hµ T©y) nh­ng «ng sinh ra vµ lín lªn ë quª ngo¹i: lµng NghÜa §«, huyÖn Tõ Liªm, phñ Hoµi §øc, tØnh Hµ §«ng (nay lµ ph­êng NghÜa §«, quËn CÇu GiÊy Hµ Néi)
T« Hoµi viÕt v¨n tõ tr­íc c¸ch m¹ng, næi tiÕng víi truyÖn ®ång tho¹i DÕ mÌn phiªu l­u kÝ. T« Hoµi lµ mét nhµ v¨n lín s¸ng t¸c nhiÒu thÓ lo¹i. Sè l­îng t¸c phÈm cña T« Hoµi ®¹t kØ lôc tro ... µ sù næi dËy ®ång khëi lµm rung chuyÓn nói rõng. C©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi mét con ng­êi trë thµnh c©u chuyÖn mét thêi, mét n­íc. Nh­ vËy, c©u chuyÖn vÒ cuéc ®êi Tnó ®· mang ý nghÜa cuéc ®êi mét d©n téc. Nh©n vËt sö thi cña NguyÔn Trung Thµnh g¸nh trªn vai sø mÖnh lÞch sö to lín.
8. Vai trß cña c¸c nh©n vËt: cô MÕt, Mai, DÝt, Heng.
+ Cô MÕt, Mai, DÝt, bÐ Heng lµ sù tiÕp nèi c¸c thÕ hÖ lµm næi bËt tinh thÇn bÊt khuÊt cña lµng X« Man nãi riªng, cña T©y Nguyªn nãi chung.
+ Cô MÕt "qu¾c th­íc nh­ mét c©y xµ nu lín" lµ hiÖn th©n cho truyÒn thèng thiªng liªng, biÓu t­îng cho søc m¹nh tËp hîp ®Ó næi dËy ®ång khëi. 
+ Mai, DÝt lµ thÕ hÖ hiÖn t¹i. Trong DÝt cã Mai cña thêi tr­íc vµ cã DÝt cña h«m nay. VÎ ®Ñp cña DÝt lµ vÎ ®Ñp cña sù kiªn ®Þnh, v÷ng vµng trong b·o t¸p chiÕn tranh.
+ BÐ Heng lµ thÕ hÖ tiÕp nèi, kÕ tôc cha anh ®Ó ®­a cuéc chiÕn tíi th¾ng lîi cuèi cïng.
D­êng nh­ cuéc chiÕn khèc liÖt nµy ®ßi hái mçi ng­êi ViÖt Nam ph¶i cã søc trçi dËy cña mét Phï §æng Thiªn V­¬ng.
9. Chñ ®Ò t¸c phÈm
Chñ ®Ò t¸c phÈm ®­îc ph¸t biÓu trùc tiÕp qua lêi cô MÕt:Chóng nã ®· cÇm sóng, m×nh ph¶i cÇm gi¸o!", tøc lµ ph¶i dïng b¹o lùc c¸ch m¹ng chèng l¹i b¹o lùc ph¶n c¸ch m¹ng. §ã lµ con ®­êng gi¶i phãng d©n téc cña thêi ®¹i c¸ch m¹ng.
10. VÎ ®Ñp nghÖ thuËt cña t¸c phÈm
+ Khuynh h­íng sö thi thÓ hiÖn ®Ëm nÐt ë tÊt c¶ c¸c ph­¬ng diÖn: ®Ò tµi, chñ ®Ò, h×nh t­îng, hÖ thèng nh©n vËt, giäng ®iÖu,
+ C¸ch thøc trÇn thuËt: kÓ theo håi t­ëng qua lêi kÓ cña cô MÕt (giµ lµng), kÓ bªn bÕp löa gîi nhí lèi kÓ " khan" sö thi cña c¸c d©n téc T©y Nguyªn, nh÷ng bµi "khan" ®­îc kÓ nh­ nh÷ng bµi h¸t dµi h¸t suèt ®ªm.
+ C¶m høng l·ng m¹n: tÝnh l·ng m¹n thÓ hiÖn ë c¶m xóc cña t¸c gi¶ béc lé trong lêi trÇn thuËt, thÓ hiÖn ë viÖc ®Ò cao vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn vµ con ng­êi trong sù ®èi lËp víi sù tµn b¹o cña kÎ thï.
Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh
 NguyÔn Thi
1. T¸c gi¶
+ NguyÔn Thi (1928- 1968) tªn khai sinh lµ NguyÔn Hoµng Ca, quª ë H¶i HËu- Nam §Þnh.
+ NguyÔn Thi sinh ra trong mét gia ®inhg nghÌo, må c«i cha tõ n¨m 10 tuæi, mÑ ®i b­íc n÷a nªn vÊt v¶, tñi cùc tõ nhá. N¨m 1943, NguyÔn Thi theo ng­êi anh vµo Sµi Gßn, n¨m 1945, tham gia c¸ch m¹ng, n¨m 1954, tËp kÕt ra B¾c, n¨m 1962, trë l¹i chiÕn tr­êng miÒn Nam. NuyÔn Thi hi sinh ë mÆt trËn Sµi Gßn trong cuéc tæng tiÕn c«ng vµ næi dËy MËu th©n 1968.
+ NguyÔn Thi cßn cã bót danh kh¸c lµ NguyÔn Ngäc TÊn. S¸ng t¸c cña NguyÔn Thi gåm nhiÒu thÓ lo¹i: bót kÝ, truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt. ¤ng ®­îc tÆng gi¶i th­ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt n¨m 2000.
+ §Æc ®iÓm s¸ng t¸c: NguyÔn Thi g¾n bã víi nh©n d©n miÒn Nam vµ thùc sù xøng ®¸ng víi danh hiÖu: Nhµ v¨n cña ng­êi d©n Nam Bé.
Nh©n vËt cña NguyÔn Thi cã c¸ tÝnh riªng nh­ng tÊt c¶ ®Òu cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chung "rÊt NguyÔn Thi". §ã lµ:
- Yªu n­íc m·nh liÖt, thñy chung ®Õn cïng víi Tæ quèc, c¨m thï ngïn ngôt bän x©m l­îc vµ tay sai cña chóng, v« cïng gan gãc vµ tinh thÇn chiÕn ®Êu rÊt cao- nh÷ng con ng­êi d­êng nh­ sinh ra ®Ó ®¸nh giÆc.
- TÝnh chÊt Nam bé: th¼ng th¾n, béc trùc, l¹c quan, yªu ®êi, giµu t×nh nghÜa. 
C¸c nh©n vËt trong Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh tõ ba m¸ ViÖt, chó N¨m ®Õn chÞ em ViÖt ®Òu tiªu biÓu cho nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn.
2. T¸c phÈm Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh:
+ XuÊt xø: t¸c phÈm ®­îc viÕt ngay trong nh÷ng ngµy chiÕn ®Êu ¸c liÖt khi «ng c«ng t¸c víi t­ c¸ch lµ mét nhµ v¨n- chiÕn sÜ ë T¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n gi¶i phãng (th¸ng 2 n¨m 1966). Sau ®­îc in trong TruyÖn vµ kÝ, NXB V¨n häc Gi¶i phãng, 1978.
+ Tãm t¾t t¸c phÈm theo nh©n vËt chÝnh vµ cèt truyÖn.
KiÕn thøc c¬ b¶n
1. T×nh huèng truyÖn.
§©y lµ c©u chuyÖn cña gia ®×nh anh gi¶i phãng qu©n tªn ViÖt. Nh©n vËt nµy r¬i vµo mét t×nh huèng ®Æc biÖt: trong mét trËn ®¸nh, bÞ th­¬ng nÆng ph¶i n»m l¹i gi÷a chiÕn tr­êng. Anh nhiÒu lÇn ngÊt ®i tØnh l¹i, tØnh råi l¹i ngÊt. TruyÖn ®­îc kÓ theo dßng néi t©m cña nh©n vËt khi ®øt (ngÊt ®i) khi nèi (tØnh l¹i). Tãm l¹i, t×nh huèng truyÖn dÉn ®Õn mét c¸ch trÇn thuËt riªng cña thiªn truyÖn theo dßng ý thøc cña nh©n vËt.
2. Ph­¬ng thøc trÇn thuËt cña t¸c phÈm.
+ C¨n cø vµo ng«n ng÷ cña nh©n vËt trong truyÖn:
- Ph­¬ng thøc thø nhÊt: Nh©n vËt truyÖn lµ ®èi t­îng thuËt, kÓ nªn thuéc ng«i thø ba.
- Ph­¬ng thøc thø hai: Nh©n vËt tù kÓ chuyÖn m×nh nªn thuéc ng«i thø nhÊt.
- Ph­¬ng thøc thø ba: Ng­êi trÇn thuËt thuéc ng«i thø ba nh­ng lêi kÓ l¹i pháng theo quan ®iÓm, ng«n ng÷, giäng ®iÖu cña nh©n vËt.
+ TruyÖn Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh ®­îc trÇn thuËt theo ph­¬ng thøc thø 3. NghÜa lµ cña ng­êi trÇn thuËt tù giÊu m×nh nh­ng c¸ch nh×n vµ lêi kÓ l¹i theo giäng ®iÖu cña nh©n vËt.
+ Lèi trÇn thuËt nµy cã hai t¸c dông vÒ mÆt nghÖ thuËt:
- C©u chuyÖn võa ®­îc thuËt, kÓ cïng mét lóc tÝnh c¸ch nh©n vËt còng ®­îc kh¾c häa.
- C©u chuyÖn dï kh«ng cã g× ®Æc s¾c còng trë nªn míi mÎ, hÊp dÉn v× ®­îc kÓ qua con m¾t, tÊm lßng vµ b»ng ng«n ng÷, giäng ®iÖu riªng cña nh©n vËt.
Nhµ v¨n ph¶i thµnh th¹o t©m lÝ vµ ng«n ng÷ nh©n vËt míi cã thÓ trÇn thuËt theo ph­¬ng thøc nµy.
3. TruyÒn thèng gia ®×nh.
+ TruyÒn thèng yªu n­íc m·nh liÖt, c¨m thï ngïn ngôt bän x©m l­îc vµ tinh thÇn chiÕn ®Êu cao ®· g¾n kÕt nh÷ng con ng­êi trong gia ®×nh víi nhau. Lêi chó N¨m: "ChuyÖn gia ®×nh nã còng dµi nh­ s«ng, ®Ó råi chó chia cho mçi ®øa mét khóc mµ ghi vµo ®ã" cho thÊy, con lµ sù tiÕp nèi cha mÑ nh­ng kh«ng chØ lµ tiÕp nèi huyÕt thèng mµ cßn lµ sù tiÕp nèi truyÒn thèng. §ång thêi muèn hiÓu vÒ nh÷ng ®øa con ph¶i hiÓu ngän nguån ®· sinh ra nã, ph¶i hiÓu vÒ truyÒn thèng cña gia ®×nh ®ã.
+ Chó N¨m: ®¹i diÖn cho truyÒn thèng vµ l­u gi÷ truyÒn thèng (trong c©u hß, trong cuèn sæ).
+ M¸ ViÖt còng lµ hiÖn th©n cña truyÒn thèng. §ã lµ mét con ng­êi ch¾c, kháe, sùc mïi lóa g¹o vµ må h«i, thø mïi cña ®ång ¸ng, cña cÇn cï s­¬ng n¾ng.
Ên t­îng s©u ®Ëm ë m¸ ViÖt lµ kh¶ n¨ng c¾n r¨ng gh×m nÐn ®au th­¬ng ®Ó sèng vµ duy tr× sù sèng, che chë cho ®µn con vµ tranh ®Êu.
4. Hai chÞ em ChiÕn vµ ViÖt.
* Ng­êi mÑ ng· xuèng nh­ng dßng s«ng truyÒn thèng vÉn ch¶y.
+ H×nh ¶nh ng­êi mÑ lu«n hiÖn vÒ trong ChiÕn:
- ChiÕn mang vãc d¸ng cña m¸: "hai b¾p tay trßn vo s¹m ®á mµu ch¸y n¾ng th©n ng­êi to vµ ch¾c nÞch". §ã lµ vÎ ®Ñp cña nh÷ng con ng­êi sinh ra ®Ó g¸nh v¸c, ®Ó chèng chäi, ®Ó chÞu ®ùng vµ ®Ó chiÕn th¾ng. 
- ChiÕn ®Æc biÖt gièng m¸ ë c¸i ®ªm s¾p xa nhµ ®i bé ®éi: ChiÕn biÕt lo liÖu, toan tÝnh viÖc nhµ y hÖt m¸ (nãi nghe in nh­ m¸ vËy). H×nh ¶nh ng­êi mÑ nh­ bao bäc lÊy ChiÕn, tõ c¸i lèi n»m víi th»ng ót em trªn gi­êng ë trong buång nãi víi ra ®Õn lèi hø mét c¸i "cãc" råi trë m×nh. §Õn nçi chØ trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n ngñi trong ®ªm, ViÖt ®· kh«ng d­íi ba lÇn thÊy chÞ gièng in m¸, cã kh¸c chØ lµ ë chç chÞ "kh«ng bÎ tay råi ®Ëp vµo b¾p vÕ than mái" mµ th«i. ChÝnh ChiÕn còng thÊy m×nh trong ®ªm Êy ®ang hßa vµo trong mÑ: "Tao còng ®· lùa ý nÕu m¸ cßn sèng ch¾c m¸ tÝnh vËy, nªn tao còng tÝnh vËy". NguyÔn Thi muèn cho ta hiÓu r»ng: trong c¸i thêi kh¾c thiªng liªng Êy, ng­êi mÑ sèng h¬n bao giê hÕt trong nh÷ng ®øa con. 
+ NÐt tÝnh c¸ch chung cña hai chÞ em:
- Hai chÞ em cïng sinh ra trong mét gia ®×nh chÞu nhiÒu mÊt m¸t ®au th­¬ng (cïng chøng kiÕn c¸i chÕt ®au th­¬ng cña ba vµ m¸). 
- Hai chÞ en cã chung mèi thï víi bän x©m l­îc. Tuy cßn nhá tuæi, chÝ c¨m thï ®· th«i thóc hai chÞ em cïng mét ý nghÜ: ph¶i tr¶ thï cho ba m¸, vµ cã cïng nguyÖn väng: ®­îc cÇm sóng ®¸nh giÆc. 
- T×nh yªu th­¬ng lµ vÎ ®Ñp t©m hån cña hai chÞ em. T×nh c¶m nµy ®­îc thÓ hiÖn s©u s¾c vµ c¶m ®éng nhÊt trong c¸i ®ªm chÞ em giµnh nhau ghi tªn tßng qu©n vµ s¸ng h«m sau tr­íc khi lªn ®­êng nhËp ngò cïng khiªng bµn thê m¸ sang nhµ chó N¨m
- C¶ hai chÞ em ®Òu lµ nh÷ng chiÕn sÜ gan gãc dòng c¶m. §¸nh giÆc lµ niÒm say mª lín nhÊt cña hai chÞ em ViÖt vµ ChiÕn còng lµ cña tuæi trÎ miÒn Nam trong nh÷ng n¨m th¸ng Êy: "H¹nh phóc cña tuæi trÎ lµ trªn trËn tuyÕn ®¸nh qu©n thï". 
- Hai chÞ em ViÖt ®Òu cã nh÷ng nÐt rÊt ng©y th¬ thËm chÝ cã phÇn trÎ con (giµnh nhau b¾t Õch nhiÒu hay Ýt, giµnh nhau thµnh tÝch b¾n tµu chiÕn giÆc vµ giµnh nhau ghi tªn tßng qu©n).
+ NÐt riªng ë ChiÕn:
- H¬n ViÖt chõng mét tuæi nh­ng ChiÕn ng­êi lín h¬n h¼n: ChiÕn cã thÓ bá ¨n ®Ó ®¸nh vÇn cuèn sæ gia ®×nh. ChiÕn kh«ng chØ "nãi in nh­ m¸" mµ cßn häc ®­îc c¸ch nãi "träng träng" cña chó N¨m,
- TÝnh c¸ch "ng­êi lín" ë ChiÕn cßn thÓ hiÖn ë sù nh­êng nhÞn. Tuy cã lóc giµnh nhau víi em tranh c«ng b¾t Õch, ®¸nh tµu giÆc, ®i tßng qu©n nh­ng cuèi cïng bao giê c« còng nh­êng em hÕt trõ viÖc ®i tßng qu©n. 
NguyÔn Thi ®· x©y dùng nh©n vËt ChiÕn võa cã c¸ tÝnh võa phï hîp víi løa tuæi, giíi tÝnh. ChiÕn lµ nh©n vËt ®­îc håi t­ëng qua ViÖt nh­ng ®· g©y ®­îc Ên t­îng s©u s¾c .
+ NÐt riªng ë ViÖt:
- NÕu ChiÕn cã d¸ng dÊp mét ng­êi lín thùc sù th× ë ViÖt lµ sù léc ngéc, v« t­ cña mét cËu con trai ®ang tuæi ¨n tuæi lín. 
- ChiÕn nh­êng nhÞn em bao nhiªu th× ViÖt hay tranh giµnh víi chÞ bÊy nhiªu. 
- §ªm tr­íc ngµy ra ®i, ChiÕn nãi víi em nh÷ng lêi nghiªm trang th× ViÖt lóc "l¨n kÒnh ra v¸n c­êi kh× kh×", lóc l¹i r×nh "chôp mét con ®om ®ãm óp trong lßng tay". 
- Vµo bé ®éi, ChiÕn ®em theo tÊm g­¬ng soi cßn ViÖt l¹i ®em theo nét chiÕc sóng cao su.
- Nh­ng sù v« t­ kh«ng ng¨n c¶n ViÖt trë nªn mét anh hïng (ngay tõ bÐ, ViÖt ®· d¸m x«ng vµo ®¸ c¸i th»ng ®· giÕt cha m×nh. Khi trë thµnh mét chiÕn sÜ, mÆc dï chØ cã mét m×h, víi ®«i m¾t kh«ng cßn nh×n thÊy g×, víi hai bµn tay ®au ®ín, ViÖt vÉn quyÕt t©m ¨n thua sèng m¸i víi qu©n thï) 
ViÖt lµ mét thµnh c«ng ®¸ng kÓ trong c¸ch x©y dùng nh©n vËt cña NguyÔn Thi. Tuy cßn hån nhiªn vµ cßn bÐ nhá tr­íc chÞ nh­ng tr­íc kÎ thï ViÖt l¹i vôt lín, ch÷ng ch¹c trong t­ thÕ cña mét ng­êi chiÕn sÜ.
* ChiÕn vµ ViÖt lµ khóc s«ng sau nªn ®i xa h¬n trong c¶ dßng s«ng truyÒn thèng.
5. H×nh ¶nh chÞ em ViÖt khiªng bµn thê ba m¸ sang gëi chó N¨m.
+ Chç hay nhÊt cña ®o¹n v¨n lµ kh«ng khÝ thiªng liªng, nã ho¸n c¶i c¶ c¶nh vËt lÉn con ng­êi.
+ Kh«ng khÝ thiªng liªng ®· biÕn ViÖt thµnh ng­êi lín. LÇn ®Çu tiªn ViÖt thÊy râ lßng m×nh (th­¬ng chÞ l¹, mèi thï th»ng MÜ th× cã thÓ rê thÊy v× nã ®ang ®Ì nÆng trªn vai).
+ H×nh ¶nh cã ý nghÜa t­îng tr­ng thÓ hiÖn sù tr­ëng thµnh cña hai chÞ em cã thÓ g¸nh v¸c viÖc gia ®×nh vµ viÕt tiÕp khóc s«ng cña m×nh trong dßng s«ng truyÒn thèng gia ®×nh. H¬n thÕ n÷a, thÕ hÖ sau cøng c¸p, tr­ëng thµnh vµ cã thÓ ®i xa h¬n.
6. ChÊt sö thi cña thiªn truyÖn
+ ChÊt sö thi cña thiªn truyÖn ®­îc thÓ hiÖn qua cuèn sæ cña gia ®×nh víi truyÒn thèng yªu ­íc, c¨m thï giÆc, thñy chung son s¾t víi quª h­¬ng.
+ Cuèn sæ lµ lÞch sö gia ®×nh mµ qua ®ã thÊy lÞch sö cña mét ®Êt n­íc, mét d©n téc trong cuéc chiÕn chèng MÜ. 
+ Sè phËn cña nh÷ng ®øa con, nh÷ng thµnh viªn trong gia ®×nh còng lµ sè phËn cña nh©n d©n miÒn Nam trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ khèc liÖt.
+ TruyÖn cña mét gia ®×nh dµi nh­ dßng s«ng cßn nèi tiÕp. "Tr¨m dßng s«ng ®æ vµo mét biÓn, con s«ng cña gia ®×nh ta còng ch¶y vÒ biÓn, mµ biÓn th× réng l¾m, réng b»ng c¶ n­íc ta vµ ra ngoµi c¶ n­íc ta". TruyÖn kÓ vÒ mét dßng s«ng nh­ng nhµ v¨n muèn ta nghÜ ®Õn biÓn c¶. TruyÖn vÒ mät gia ®×nh nh­ng ta l¹i c¶m nhËn ®­îc c¶ mét Tæ quèc ®ang hµo hïng chiÕn ®Êu b»ng søc m¹nh sinh ra tõ nh÷ng ®au th­¬ng.
+ Mçi nh©n vËt trong truyÖn ®Òu tiªu biÓu cho truyÒn thèng, ®Òu g¸nh v¸c trªn vai tr¸ch nhiÖm víi gia ®×nh, víi Tæ quèc trong cuéc chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i.